Cukrzyca (diabetes mellitus, DM), inaczej hiperglikemia, polega na przewlekłym utrzymywaniu się podwyższonego poziomu glukozy (dekstroza) we krwi. Przecukrzenie to jedna z chorób cywilizacyjnych, na którą zapada coraz więcej osób, przy czym stale obniża się średni wiek zachorowania. Czynnikiem ryzyka cukrzycy jest tzw. niezdrowy tryb życia – brak aktywności fizycznej i niewłaściwe nawyki żywieniowe. Nieleczona cukrzyca prowadzi do wielu ciężkich powikłań, które zagrażają zdrowiu i życiu.
W poniższym tekście przybliżam podstawowe informacje związane z cukrzycą.
- Jak wygląda metabolizm węglowodanów (cukrów).
- Jakie są objawy i rodzaje cukrzycy i jak je zdiagnozować.
- Z jakimi powikłaniami wiąże się hiperglikemia.
- Jak żyć z cukrzycą, tzn. jak dbać o prawidłowy poziom cukru we krwi.
Metabolizm glukozy
Żeby zrozumieć, czym jest cukrzyca, należy poznać mechanizmy regulowania stężenia glukozy we krwi. Glukoza to podstawowe źródło energii dla komórek, ale jej nadmiar jest szkodliwy.
Głównym hormonem anabolicznym jest insulina, której podstawowym zadaniem jest kierowanie glukozy z krwi do komórek. Cukier zmagazynowany w tkankach nazywany jest glikogenem, a jego głównym rezerwuarem jest wątroba. Po posiłku rośnie poziom glukozy we krwi, wtedy wyspy trzustkowe wydzielają insulinę, która obniża poziom cukru we krwi. Hormonem o przeciwstawnym działaniu do insuliny jest glukagon, który w odpowiedzi na spadek poziomu cukru we krwi stymuluje uwalnianie glukozy z wątroby do krwioobiegu. Kontrolę nad poziomem cukru sprawuje trzustka, która w odpowiedzi na zmiany poziomu glukozy wydziela insulinę lub glukagon.
Co to jest cukrzyca i insulinooporność?
Zaburzenia regulacji poziomu glukozy we krwi mogą być spowodowane zarówno niedostatecznym wydzielaniem bądź nieodpowiednią reakcją na insulinę.
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, która charakteryzuje się stałym podwyższeniem poziomu glukozy. U cukrzyków cukier jest podwyższony niezależnie od spożywanych posiłków. Prawidłowy poziom glukozy we krwi waha się w zakresie od 70 do 100 mg/dl. Cukrzycę może oznaczać przekroczenie poziomu 126 mg/ dl na czczo w dwóch niezależnych pomiarach. U cukrzyków stwierdza się również obecność cukru w moczu.
Pacjenci z insulinoopornością mają prawidłowy poziom glukozy we krwi przy znacznie podniesionym poziomie insuliny. Insulinooporność to obniżona wrażliwość tkanek organizmu na insulinę. W odpowiedzi na “opór” tkanek w pobieraniu glukozy trzustka wytwarza dużą ilość insuliny. Przeciążenie trzustki prowadzi do rozwoju cukrzycy – najpierw cukier wolno spada po posiłku, później pozostaje podwyższony niezależnie od przyjmowanych pokarmów. U zdrowego człowieka wysoki poziom insuliny oznacza niskie stężenie glukozy, w insulinooporności wysokie stężenie cukru utrzymuje się pomimo równoczesnej obecności znacznych ilości insuliny.
Insulinooporności najczęściej towarzyszy otyłość. Zbyt wysoka ilość tkanki tłuszczowej w organizmie sprawia, że to jej rezerwy wykorzystywane są do produkcji energii zamiast glukozy. W wyniku takiego mechanizmu stężenie glukozy we krwi rośnie, a trzustka produkuje coraz większe ilości insuliny, aby je zredukować. Obniżona wrażliwość na insulinę może rozwijać się także na skutek rozmaitych zaburzeń hormonalnych, między innymi w przebiegu nadczynności tarczycy, zespołu Cushinga czy pierwotnej nadczynności przytarczyc. Coraz słabsza reakcja organizmu na insulinę prowadzi do stanu przedcukrzycowego, a w konsekwencji do cukrzycy typu 2.
Objawy cukrzycy
Objawy cukrzycy różnią się w zależności od typu schorzenia, ale w obu przypadkach wyróżnić można wspólne dolegliwości, które powinny zaalarmować i skłonić do wykonania badań w kierunku cukrzycy. Są to:
- częste oddawanie moczu,
- nadmierne pragnienie,
- suchość w ustach,
- przewlekłe zmęczenie i apatia.
Rodzaje cukrzycy i charakterystyczne dla nich objawy
Wyróżnia się dwa główne rodzaje cukrzycy i charakterystyczne dla nich objawy:
- Cukrzyca typu 1. W przebiegu tej choroby komórki beta trzustki, odpowiadające za wydzielanie insuliny, zostają uszkadzane przez przeciwciała (choroba z tzw. autoagresji). W następstwie spada zdolność trzustki do wydzielania insuliny. Zmniejszenie poziomu insuliny pozbawia organizm możliwości obniżania stężenia glukozy we krwi. Charakterystyczne objawy cukrzycy typu 1, poza opisanymi wyżej to nagły spadek masy ciała i brak apetytu, a także suchość skóry.
- Cukrzyca typu 2. Nazywamy ją cukrzycą nabytą, a w przypadku tej podjednostki chorobowej możliwe są dwa różne podłoża. Jednym z nich jest opisana wcześniej insulinooporność (spadek wrażliwości na insulinę), a drugim powodem wystąpienia cukrzycy typu 2 jest obniżenie właściwości wydzielniczych trzustki. W przebiegu cukrzycy typu 2 obserwuje się częste odczuwanie głodu oraz przybieranie na wadze.
Jak rozpoznać cukrzycę – badania
Wystąpienie objawów charakterystycznych dla cukrzycy powinno skłonić do wizyty u lekarza. Hiperglikemia jest rozpoznawana w oparciu o pomiary stężenia glukozy w krwi na czczo.
Norma glukozy we krwi dla zdrowej osoby to 70-99 mg/dl. Wyniki z zakresu 100-125 mg/dl oznaczają stan przedcukrzycowy i powinny skłonić lekarza do zlecenia doustnego testu obciążenia glukozą. Jeśli wartość glikemii jest równa lub większa 126 mg/dl, zaleca się ponowne badanie. W przypadku, gdy za drugim razem wynik również wykracza poza normę, rozpoznaje się stałą hiperglikemię – cukrzycę.
Jakie są przyczyny cukrzycy i jak jej zapobiec?
Uważa się, że cukrzyca typu 1 ma podłoże autoimmunologiczne, ale etiologia nie została dokładnie wyjaśniona. Wiadomo, że skłonność do zachorowania jest dziedziczna. Natomiast w rozwoju cukrzycy typu 2 biorą udział zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do czynników ryzyka tego typu cukrzycy zalicza się między innymi nadwagę i otyłość, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłową dietę oraz rozmaite zaburzenia hormonalne.
Obecnie nie ma metod profilaktyki cukrzycy typu 1. Aby zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2, należy utrzymywać prawidłową masę ciała i praktykować regularną aktywność fizyczną. Istotna jest również zdrowa dieta – spożywanie obfitych i ciężkich posiłków prowadzi do nienaturalnie dużych wyrzutów insuliny, które
Powikłania cukrzycy
Przewlekła i nieleczona cukrzyca ma negatywny wpływ na wiele narządów ciała. Podwyższony poziom cukru prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, które nie mogą zaopatrywać narządów w odpowiednie ilości składniki odżywcze. Dlatego np. procesy regeneracji tkanek np. gojenie się ran są upośledzone u diabetyków. Leczenie ran u cukrzyków jest utrudnione. Poniżej wymieniam popularne choroby związane z cukrzycą.
- Stopa cukrzycowa – Uszkodzenie nerwów i pogorszenie czucia w kończynach dolnych (neuropatia cukrzycowa) sprawia, że łatwo o skaleczenie. Krew ze zbyt dużą ilością glukozy nieefektywnie zaopatruje komórki organizmu tlen i substancje odżywcze. Powoduje to, że rany u cukrzyków trudno się goją.
- Retinopatia cukrzycowa, która prowadzi do pogorszenia, a nawet utraty wzroku.
- Nefropatia cukrzycowa – przewlekła hiperglikemia wpływa na pogorszenie wydolności nerek.
- Neuropatie.
Jak żyć z przewlekłą hiperglikemią?
Wielu diabetyków po usłyszeniu diagnozy zastanawia się, jak żyć z cukrzycą. Najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń diabetologa. Trzeba badać i utrzymywać odpowiedni poziom glikemii – regularnie brać leki. Diabetyk powinien mieć własny glukometr. Czasami chorzy muszą przyjmować zastrzyki. Poza tym, cukrzyk musi nauczyć się obserwować i rozpoznawać pojawiające się objawy i zmiany w samopoczuciu, które związane są ze zmianą poziomu cukru. Należy również wyeliminować używki (szczególnie alkohol) i wprowadzić aktywność fizyczną do rozkładu dnia. Niezwykle istotna jest również odpowiednia dieta.
Dieta w cukrzycy
W obu typach cukrzycy, przyjmowane posiłki powinny mieć niski indeks glikemiczny, czyli jak najmniejszy wpływ na stężenie glukozy we krwi. Dobrze jest wykorzystywać razowe pieczywo, pełnoziarniste mąki i makarony oraz surowe warzywa. Diabetycy powinni ograniczyć spożycie produktów zawierających cukry proste. Zbyt długie gotowanie produktów zawierających węglowodany złożone prowadzi do ich rozpadu na cukry proste, które są niewskazane dla diabetyków. Cukrzycy powinni uważać również na owoce, które ze względu na wysoką zawartość cukrów prostych, wpływają na szybkie podwyższenie poziomu glukozy we krwi. Dieta w cukrzycy powinna również zakładać rezygnację z dużych posiłków na rzecz mniejszych, ale spożywanych częściej.
