Tężyczka to choroba neurologiczna polegająca na zaburzeniu przekaźnictwa nerwowego. Prowadzi do nadpobudliwości neuronów, która objawia się głównie: drętwieniem, drżeniem, skurczami mięśni i uczuciem dotkliwego mrowienia (parestezja – czucie opaczne). Tężyczka wynika z zaburzeń w gospodarce elektrolitowej (głównie wapń lub magnez, rzadziej potas). Wyróżniamy tężyczkę jawną (hipoklacemia – niedobór wapnia) i utajoną (hipomagnezemia – niedobór magnezu i zasadowica oddechowa).
Rzadko tężyczka może prowadzić do stanu zagrożenia życia – np., kiedy dojdzie do skurczu mięśni głośni albo zaburzeń rytmu serca.
Objawy tężyczki
Do symptomów tężyczki zaliczamy skurcze, mrowienie i drętwienie mięśni, które dotyczą głównie okolicy twarzy i kończyn. Inne niespecyficzne objawy, które mogą towarzyszyć osobom cierpiącym na tężyczkę to np. ogólne osłabienie, apatia, problemy z koncentracją, lęk, bezsenność, kołatanie serca.
Zazwyczaj napad tężyczki rozpoczyna się uczuciem drętwienia, mrowienia wokół ust lub opuszek palców. Następnie dochodzi do wygięcia dystalnych części kończyn (ręka położnika, stopa końsko – szpotawa). Charakterystycznym objawem tężyczki jest skurcz mięśnia okrężnego ust – tzw. usta karpia. Napad tężyczki może mieć charakter toniczny i przypominać napad padaczki, niekiedy z hiperwentylacją, najczęściej przebiega z zachowaniem przytomności.
Tężyczka jawna
Napady tężyczki są charakterystyczne dla formy jawnej, która wynika ze zmniejszonego poziomu wapnia we krwi. Przyczyną hipokalcemii mogą być np.:
- zaburzenia hormonalne (niedobór parathormonu, niedoczynność lub uszkodzenie przytarczyc),
- stosowanie leków moczopędnych,
- zaburzenia czynności nerek,
- niewystarczająca podaż wapnia w pożywieniu,
- niedobór witaminy D,
- alkoholizm,
- upośledzenie wchłaniania wapnia w jelitach,
- nowotwór.
Tęzyczka utajona
Ten rodzaj tężyczki bywa nazywany spazmofilią. Charakteryzuje się obniżonym poziomem magnezu, który sam w sobie nie powoduje niekontrolowanych skurczy mięśni, ale predysponuje do ich wystąpienia po zadziałaniu dodatkowego bodźca. Czynnikiem wyzwalającym atak tężyczki utajonej może być obniżenie pH krwi w związku z nadmiernym głębokim oddychaniem (zasadowica oddechowa spowodowana hiperwentylacją). Tężyczka utajona jest łagodniejsza od formy jawnej. Spazmofilia wywołuje szereg niespecyficznych objawów takich jak np.: niepokój, przewlekłe zmęczenie, bezsenność, apatia, światłowstręt, nadmierna potliwość. Dlatego diagnostyka tężyczki utajonej jest trudna a choroba bywa mylona np. z depresją.
Niedobór magnezu może być związany ze stosowaniem niezrównoważonej diety lub inhibitorów pompy protonowej, niewydolnością nerek, stosowaniem diuretyków, alkoholizmem, zaburzeniami odżywiania lub wchłaniania z przewodu pokarmowego.
Występowanie tężyczki u zwierząt
Tężyczka „pastwiskowa” może pojawiać się u bydła w okresie wiosennym po rozpoczęciu wypasu. Zaburzenie ma podobne objawy i przyczyny jak u ludzi. Ze względu na niewystarczającą wielkość natężenia promieniowania słonecznego w okresie wczesnej wiosny, młoda trawa nie zawiera odpowiedniej ilości zielonego barwnika będącego źrółem magnezu (chlorofil – magnezoporfiryna). Obniżoną zawartość magnezu mogą wykazywać również pasze uzyskane na glebach ubogich w magnez albo przenawożonych azotem. Zielone części roślin są istotnym źródłem magnezu oraz błonnika (wspomaga perystaltykę jelit) zarówno dla zwierząt jak i ludzi. Innym przykładem występowania tężyczki u zwierząt jest np. tężyczka poporodowa – w przypadku dużych miotów (np. pies, kot) matka traci duże ilości wapnia wraz z mlekiem pobieranym przez potomstwo.
Metale takie jak np. magnez, wapń, żelazo (potrzebne np. do produkcji energii w mitochondriach i przenoszenia tlenu we krwi) znacznie lepiej wchłaniają się z przewodu pokarmowego, jeżeli dostarczane są w formie kompleksów związków organicznych (np. „wbudowane” w białka), wstępujących np. w nieprzetworzonej żywności. Warto również podkreślić, że produkty spożywcze wyprodukowane przez rolnictwo intensywne mogą być uboższe w składniki odżywcze w stosunku do produktów z upraw ekstensywnych ( bez nawozów sztucznych).
Biologiczna funkcja megnezu i wapnia
Wapń jest najbardziej asymetrycznie rozmieszczonym jonem w organizmie – bardzo mało w komórkach, dużo na zewnątrz. Wynika to z tego, że głównym nośnikiem energii chemicznej potrzebnej do życia komórek są fosforany (np. ATP, GTP), które w połączeniu z wapniem tworzą nierozpuszczalne kompleksy (wzrost stężenia wapnia w cytozolu = brak energii = śmierć komórki). Z kolei magnez pełni rolę koenzymu w przemianach energetycznych (jest niezbędny wewnątrz komórki) i metabolizmie kwasów nukleinowych (DNA, RNA). Wapń jest głównym budulcem kości i zębów (hydroksyapatyt). Wapń bierze udział w krzepnięciu krwi i regulacji: hormonów, neuroprzekaźników, ciśnienia tętniczego. Jony wapnia i magnezu biorą udział w przewodnictwie nerwowo – mięśniowym gdzie pełnią przeciwstawne funkcje. Sole wapnia i magnezu podane jako leki wzajemnie znoszą swoje działanie – antagonizm. Wapń i magnez sąsiadują ze sobą w układzie okresowym pierwiastków, dlatego ich masa i budowa i właściwości są zbliżone. Duże podobieństwo tych metali powoduje, że na poziomie molekularnym są one wiązane przez te same enzymy. Z kolei niewielka różnica pomiędzy Mg2+ i Ca2+ warunkuje aktywność enzymatyczną i prawidłową funkcję biologiczną (inhibicja kompetycyjna). Za regulację gospodarki wapniowo – fosforanowej w organizmie odpowiadają parathormon (PTH) i witamina D. Pod wpływem PTH wapń uwalniany jest z kości do krwi.
Rola jonów Ca2+ w przewodnictwie nerwowo – mięśniowym
Praca mięśni szkieletowych nadzorowana jest przez centralny układ nerwowy (CNS). Mięśnie gładkie i serce samodzielnie kontrolują swoje skurcze, ale ich praca może być modulowana przez autonomiczną (wegetatywną) część układu nerwowego. Na poziomie molekularnym mechanizm skurczu jest taki sam w każdym rodzaju tkanki mięśniowej – zależy od Ca2+ i ATP/ADP.
Neurony ruchowe przekazują sygnały elektryczne (potencjał czynnościowy) z CNS do synaps stanowiących połączenie pomiędzy mięśniami a układem nerwowym. W zakończeniu neuronu (akson) sygnał elektryczny zamienia się w sygnał chemiczny. Potencjał czynnościowy aktywuje kanały wapniowe, zlokalizowane w błonie komórkowej aksonu, powodując gwałtowny napływ jonów Ca2+ do wnętrza aksonu. W odpowiedzi na wzrost stężenia wapnia akson uwalnia do synapsy acetylocholinę zgromadzoną w tzw. pęcherzykach synaptycznych. Acetylocholina aktywuje pompę sodowo – potasową komórki mięśniowej (miocyt), która wymienia K+ na Na+ w stosunku 1: 2 powodując gwałtowny wzrost stężenia kationów w cytozolu i depolaryzację miocytu. Zmiana potencjału błonowego powoduje uwolnienie Ca2+ z retikulum endoplazmatycznego do cytoplazmy aktywując molekularny mechanizm skurczu.
Diagnostyka tężyczki
Jedną z pierwszych czynności podczas diagnozowania tężyczki jest pobranie krwi. Na bazie próbki krwi żylnej oznaczamy poziom zjonizowanego wapnia i magnezu oraz stężenie parathormonu, fosforanów i witaminy D. Pomocne w diagnostyce są bania EKG i EEG. Najlepszym narzędziem pozwalającym wykluczyć tężyczkę jest próba tężyczkowa (EMG).
Leczenie tężyczki
Tężyczka jest zaburzeniem elektrolitowym. Dlatego jej leczenie polega na w miarę możliwości ograniczeniu przyczyn nierównowagi pozimu elektrolitów (np. zmianie dawkowania leków moczopędnych) i przywróceniu właściwej proporcji jonów we krwi. W terapii tężyczki pomocna może być zmian nawyków żywieniowych i stylu życia oraz suplementaja wapnia i magnezu. Wychodząc na przeciw potrzebom naszych pacjentów oferujemy podawanie kroplówek elektrolitowych w domu. Zaburzenia gospodarki elektrolitowej i tężyczka bardzo często występują u osób nadużywających alkoholu, dlatego podczas odtrucia alkoholowego uzupełniamy między innymi wapń, magnez i potas.
