Krwiomocz to obecność krwi w moczu i może świadczyć o nieprawidłowościach ze strony dowolnego z elementów układu moczowego. Czasami krwiomocz widoczny jest gołym okiem – zmienia zabarwienie uryny na kolor różowy lub nawet czerwony. Jednak częściej ilość krwi, która dostaje się do moczu jest niewielka, wówczas mocz może przybierać ciemniejsze – brunatne, bursztynowe zabarwienie. Ciemniejszy kolor moczu może też sugerować, że w organizmie nie ma wystarczającej ilości płynów – odwodnienie. Niektóre składniki diety również mogą zmienić kolor moczu – np. buraki, witamina B12. Dlatego nie wolno bagatelizować zmiany koloru moczu szczególnie u pacjentów z cewnikiem Foley. Skrzepy krwi mogą zapchać cewnik i doprowadzić do zatrzymania moczu – tamponada pęcherza. Minimalna ilość czerwonych krwinek (erytrocyty) w moczu nie zmienia jego zabarwienia – wówczas obecność krwi można potwierdzić tylko w badaniu pod mikroskopem. Hematuria może mieć wiele przyczyn np. nadmierny wysiłek fizyczny, zatrucie, uraz, nowotwór, stan zapalny. Zdarzają się też sytuacje, w których nie udaje się ustalić przyczyny krwiomoczu – hematuria idiopatyczna.
Hematuria
Mocz jest bogatą w uboczne i/lub szkodliwe produkty przemiany materii cieczą, która powstaje w wyniku filtrowania krwi w nerkach i jest usuwana z ustroju. U zdrowego człowieka mocz nie powinien zawierać elementów morfotycznych krwi – białe i czerwone krwinki. Krwiomocz czyli hematuria jest zjawiskiem patologicznym, polega na występowaniu krwi w moczu. W zależności od ilości erytrocytów identyfikowanych w próbce wyróżniamy makro- lub mikro- hematurię. Gdy zmiana zabarwienie moczu widoczna jest gołym okiem mówimy o makrohematurii. Mikrohematurię można wykluczyć w badaniu mikroskopowym. Jeżeli w moczu identyfikowany jest tylko czerwony barwnik – hemoglobina – charakteryzujący erytrocyty to mówimy o hemoglobinurii. Występowanie krwi w moczu niemal zawsze należy potwierdzić w badaniu laboratoryjnym.
Herbaciany kolor moczu nie musi świadczyć o dodatku krwi. Pacjenci, którzy gorączkują i/lub mało piją również mogą mieć ciemniejszy odcień moczu. Ponadto niektóre leki (np. antybiotyki – metronidazol, ryfampicyna) i składniki diety (β-karoten, betanina) zmieniają zabarwienie moczu. Zmiana koloru moczu ze słomkowego na herbaciany, ale bez obecności krwi nazywana jest pseudohematurią. Krew menstruacyjna u kobiet może dawać fałszywie pozytywny wynik hematurii. Krew w moczu może się pojawić również po zabiegu cewnikowania pęcherza. Badania przesiewowe wskazują, że występowanie asymptotycznej mikropesudohematurii rośnie z wiekiem i obejmuje około 2 – 20% populacji.
U pacjenta z wyraźnym krwiomoczem niezwłocznie badamy ciśnienie krwi i puls. Następnie pobieramy krew i oznaczamy morfologię, wykonujemy badania obrazowe. Skrzepy krwi w moczu, mogą doprowadzić do zapchania układu wydalniczego i zatrzymania moczu. Wówczas konieczne jest założenie cewnika urologicznego, który umożliwia swobodne oddawanie moczu. Niestety bez zahamowania krwawienia zapchać może się również sam cewnik wymuszając konieczność powtórzenia zabiegu. Czasami, podczas obfitego krwawienia pomocny może być trójdrożny cewnik Foleya, który umożliwia płukanie pęcherza.
Kiedy pojawia się krwiomocz
Krwiomocz jest objawem, który występuje np. w następstwie: infekcji układu moczowego, kamicy moczowej, przerostu prostaty, kłębuszkowego zapalenia nerek, raka, urazu, nadmiernego wysiłku fizycznego. Zmiana koloru moczu może wynikać z diety lub stosowanych leków. Krwiomoczu nie wolno lekceważyć, szczególnie u osób w podeszłym wieku. Nie należy również popadać w panikę, a udać się do lekarza, gdyż szybkie wdrożenie leczenia z reguły wiąże się z lepszym rokowaniem. W wielu przypadkach udaje się wykluczyć obecność hemoglobiny w próbce lub jest ona idiopatyczna.
Bytność hemoglobiny w moczu nie zawsze wynika z patologii układu moczowego (np. nocna hemoglobinuria – wada erytrocytów), dlatego zawsze konieczna jest szczegółowa diagnostyka.
Leczenie hematurii
Żeby zatrzymać krwiomocz należy rozpoznać jego przyczynę i wdrożyć leczenie choroby podstawowej. Leki zwiększające krzepliwość krwi – witamina K, etamsylat mogą mieć znaczenie pomocnicze.
Wykrywanie krwi w moczu
Występowanie krwi w moczu można potwierdzić w badaniu ogólnym moczu. W warunkach domowych da się wykonać test paskowy wykrywający aktywność peroksydazy, która charakteryzuje hemoglobinę. Testy paskowe mogą dawać fałszywe wyniki. Fałszywie negatywny rezultat może pojawić się np. u pacjenta zażywającego wysokie dawki witaminy C (impregnacja pasków jodem zapobiega fałszowaniu wyników przez kwas askorbinowy). Niektóre bakterie np. E. coli również posiadają peroksydazę, dlatego ich bytowanie w moczu może fałszywie sugerować obecność hemoglobiny w badanej próbce. W związku z powyższym negatywny wynik dla hemoglobiny wyklucza towarzystwo krwi w moczu a pozytywny rezultat trzeba potwierdzić w badaniu laboratoryjnym.
Niezależnie od swoich ułomności, testy paskowe są tanie, szybkie i proste w użyciu bezpośrednio przy łóżku pacjenta. Pokazują różne parametry np: białe krwinki, pH, azotyny (świadczące o infekcji), białka, glukoza, urobilinogen, ciała ketonowe. Mogą być pomocne w szybkiej, wstępnej diagnostyce pacjentów leżących w domu, szczególnie jeżeli obraz kliniczny koreluje z wynikami testu. Wówczas można równolegle wdrożyć leczenie i wykonać badania próbek w akredytowanym laboratorium.
