Leki rozrzedzające krew (antykoagulanty) zapobiegają nadmiernemu krzepnięciu krwi i powstawaniu potencjalnie niebezpiecznych zatorów, które mogłyby utrudnić przepływ krwi w naczyniach prowadząc do niedokrwienia (udar niedokrwienny). Zastrzyki przeciwzakrzepowe stosuje się w profilaktyce zatorowo – zakrzepowej (np. u pacjentów ze zwiększoną liczbą płytek krwi), w leczeniu istniejących zakrzepów (np. po zabiegach chirurgicznych), leczeniu zawałów serca, zapobieganiu poronieniom. Zastrzyki przeciwzakrzepowe zapobiegają hemolizie (rozpad czerwonych krwinek) i żółtaczce u osób dializowanych w związku z niewydolnością nerek.
Antykoagulanty to bardzo szeroka grupa leków – mogą hamować krzepnięcie krwi na różnych poziomach. Najprostszym antykoagulantem jest cytrynian, który chelatuje jony dwuwartościowe – nieselektywnie wymiareczkowuje jony wapnia inaktywując trombinę (proteaza przekształcająca fibrynogen w fibrynę). Najpopularniejszym lekiem rozrzedzającym krew jest aspiryna (kwas acetylosalicylowy), która obniża miano płytek krwi (trombocyty). Aspiryna przyjmowana jest drogą pokarmową. Bardzo skutecznym antykoagulantem jest heparyna, która aktywuje białkowy inhibitor (antytrombina) hamujący aktywność trombiny i możliwość powstawania skrzepu. Heparyna jest polisacharydem i musi być przyjmowana w postaci parenteralnej (zastrzyk) – nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Inne antykoagulanty to np. antagoniści witaminy K.
Zastrzyki przeciwzakrzepowe
Leki powinny być podawane zgodnie z instrukcją załączoną przez producenta – w razie wątpliwości poproś o pomoc pielęgniarkę lub lekarza.
Heparyna może być podawana w formie zastrzyku podskórnego lub dożylnego. Ampułkostrzykawki z heparyną umożliwiają pacjentom samodzielne wykonywanie zastrzyków w brzuch. Technika wykonywania iniekcji podskórnych w brzuch jest bardzo prosta, ale samodzielne wykonanie zastrzyku może być traumatycznym doświadczeniem. Najczęściej pacjenci otrzymujący receptę na iniekcje z heparyny nie dostają zlecenia na podanie tych zastrzyków przez pielęgniarkę środowiskową.
Jak zrobić zastrzyk przeciwzakrzepowy
Samodzielne, podskórne podanie zastrzyku z heparyny jest najprostsze do wykonania na brzuchu (zastrzyk w brzuch).
- Zapoznaj się z ulotką leku, w razie wątpliwości skonsultuj się z pielęgniarką. Nie podawaj samodzielnie zastrzyku, jeżeli nie zlecił Ci tego lekarz. Postępuj zgodnie z ulotką konkretnego leku.
- Sprawdź datę przydatności. Obejrzyj ampułkostrzykawkę pod kątem uszkodzeń. Upewnij się czy lek się nie wytrącił.
- Dokładnie umyj i zdezynfekuj ręce.
- Zdezynfekuj skórę w miejscu wkłucia na brzuchu. Prawidłowe odkażenie skóry polega na jednokrotnym przetarciu miejsca iniekcji za pomocą gazika nasączonego np. 70% alkoholem izopropylowym i odczekaniu aż preparat do dezynfekcji odparuje. Nie należy wykonywać ruchów okrężnych albo powracać tym samym gazikiem we wcześniej zdezynfekowane miejsce. Niewskazane jest również wielokrotne przecieranie tego samego miejsca jednym gazikiem. Gaza po prostu „zbiera brud” i mogłaby skontaminować wcześniej zdezynfekowane miejsce.
- Przygotuj ampułkostrzykawkę, nie usuwaj z niej pęcherzyka powietrza.
- Pewnym jednostajnym ruchem wbij igłę w uformowany na brzuchu fałd skóry, 2 – 3 cm poniżej pępka. Wprowadź igłę do końca w taki sposób, aby znalazła się w tkance podskórnej (pod kątem 90 stopni) u osób bardzo szczupłych uformowany fałd może być niewielki, wówczas należy wbijać igłę pod nieco ostrzejszym kątem. Igła ampułkostrzykawki jest bardzo krótka- zmniejsza ryzyko przejścia poza obręb tkanki podskórnej.
- Powoli wciśnij tłok strzykawki. Podaj całą zawartość strzykawki, razem z pęcherzykiem powietrza.
- Jeżeli po wyjęciu igły pojawi się wyciek krwi to możesz go zatamować lub wytrzeć delikatnie przykładając gazę do miejsca wkłucia. Nie uciskaj i nie trzyj miejsca wkłucia żeby nie zrobić dużego krwiaka.
Wkłuwaj się na zmianę z lewej lub prawej strony pępka. Ograniczysz w ten sposób powstawanie siniaków. Niestety nie zdołasz całkowicie zapobiec tworzeniu krwiaków, które są normalnym następstwem działania rozrzedzającej krew heparyny.
Samodzielnie robię zastrzyk przeciwzakrzepowy – instruktaż
Na filmie widzisz jak mój pacjent sam, bez problemu robi sobie zastrzyk przeciwzakrzepowy. W przypadku, gdy lekarz zaordynował Ci wykonywanie zastrzyków z heparyny to możesz postępować analogicznie jak mężczyzna na filmie. W razie jakichkolwiek trudności w zrobieniu iniekcji przeciwzakrzepowej poproś o pomoc pielęgniarkę. Jeżeli nie czujesz się pewnie, masz obawy przed wykonaniem iniekcji sobie lub bliskiej osobie to poproś pielęgniarkę, aby poinstruowała Cię jak zrobić zastrzyk przeciwzakrzepowy w brzuch podczas wizyty domowej.
Zobacz inne nasze filmy o zastrzykach w brzuch np. – jak zrobić zastrzyk podskórny.
Uwaga
Najczęstszym powikłaniem zastrzyków przeciwzakrzepowych jest występowanie krwiaków w miejscu wkłucia. Przedawkowanie leków przeciwzakrzepowych może spowodować krwotok.
Zużyte ampułkostrzykawki zbieraj w specjalnie do tego celu przeznaczonym pojemniku, który następnie przekaż do utylizacji, jako odpad medyczny. Nie wyrzucaj zużytych igieł do odpadów komunalnych – ktoś mógłby się nimi zakłuć. Resztki leków nie mogą trafiać do odpadów komunalnych bo mogłyby z nich przeniknąć do środowiska.
Które zastrzyki przeciwzakrzepowe wybrać?
Fraxiparine, Neoparin, Clexane, Fragmin, Fraxodi to nazwy handlowe, niektórych zastrzyków przeciwzakrzepowych dostępnych w polskich aptekach. Wszystkie te „zamienniki” zawierają heparynę drobnocząsteczkową jako substancję przeciwkrzepliwą i działają tak samo. Nie są to jednak wszystko generyki sensu stricto, dlatego wymiana leku przez farmaceutę w aptece nie zawsze jest możliwa i może być potrzebna nowa recepta od lekarza. Heparyny występują w postaci roztworu do wstrzykiwań, w gotowych do użycia ampułkostrzykawkach. Heparyna drobnocząsteczkowa stosowana jest w leczeniu i profilaktyce między innymi:
- osłonowo po zabiegach chirurgicznych i podczas hemodializy,
- zapobieganiu żylnej choroby zakrzepowo zatorowej, zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej,
- leczeniu świeżego zawału serca (NSTEMI).
Dawkowanie heparyny na przykładzie Clexane i Neoparin
Neoparin to generyk opracowany na bazie Clexane, oba leki zawierają enoksaparynę (heparyna drobnocząsteczkowa) i mogą być stosowane zamiennie. Ampułkostrzykawki z enoksyparyną są dostępne w szerokim spektrum dawek (20 – 100 mg w interwałach po 20 mg, stężenie 10 mg/ml), a o ich stosowaniu decyduje lekarz. Wybór dawki zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta i dobierany jest na zasadzie oceny ryzyka. Pacjent żadnym pozorem nie może samodzielnie modyfikować dawki leków przeciwzakrzepowych.
Jak długo brać zastrzyki przeciwzakrzepowe
Zastrzyki przeciwzakrzepowe w dawce 20 – 40 mg są rutynowo stosowane w profilaktyce pacjentów chirurgicznych przez 7 do 10 dni po zabiegu lub do czasu zakończenia rekonwalescencji – odzyskania sprawności ruchowej. U pacjentów ortopedycznych profilaktyka przeciwzakrzepowa może trwać do 5 tygodni. Działania zapobiegawcze rozpoczyna się przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.
W profilaktyce zatorowości żył głębokich najczęściej stosuje się 1 – 1,5 mg heparyny podskórnie na kilogram masy ciała pacjenta, jeden lub dwa razy na dobę.
Schemat dawkowania heparyny w chorobach serca jest bardziej skomplikowany, i może obejmować równoczesne podawanie dożylne i podskórne.
Działania niepożądane leków przeciwzakrzepowych
Zastrzyki przeciwzakrzepowe zwiększają ryzyko wystąpienia krwawienia. Przedawkowanie może spowodować udar krwotoczny.
Nadwrażliwość na heparynę
Ze znikomą częstotliwością heparyny mogą powodować reakcje nadwrażliwości. Najczęściej obserwowana jest nadwrażliwość typu opóźnionego, która może się rozwijać nawet przez kilka dni – objawia się jako zaczerwienienie skóry w okolicy miejsca wkłucia. Heparyna, z opóźnieniem może również powodować martwicę skóry, która wynika z degradacji płytek krwi. Martwica pojawia się wówczas nie tylko w okolicy wkłuć, ale również w innych miejscach bogatych w tkankę tłuszczową (np. pośladki, uda, biust). Alergie typu pierwszego – wstrząs anafilaktyczny są niezwykle rzadkie – opisano zaledwie kilka przypadków.
