Odleżyna jest ograniczoną miejscowo martwicą tkanek miękkich, która – w zależności od stadium – może obejmować naskórek, skórę, tkankę podskórną, a w skrajnych przypadkach nawet mięśnie i kości. Odleżyny tworzą się w wyniku zaburzenia krążenia, spowodowanego długotrwałym uciskiem wywieranym na naczynia żylne i tętnicze. Pozostawanie w jednej pozycji sprawia, że warstwy skóry i tkanki podskórnej przemieszczają się, powodując tarcie, które w połączeniu z siłami ścinającymi – powstałymi na skutek ocierania się ciała o powierzchnie styczne (np. prześcieradło) – powodują pękanie mniejszych naczyń krwionośnych i tworzenie się siniaków. Niestety, charakter ran i choroby współistniejące osób leżących sprawiają, że leczenie odleżyn jest trudne i długotrwałe. Wdrożenie działań profilaktycznych jest zdecydowanie łatwiejsze niż walka z powstałymi ranami. W celu zapobiegania powstawania martwicy należy zadbać, aby:
- nie narażać pacjenta na ucisk w miejscach szczególnie narażonych na powstawanie odleżyn
(pięty, łokcie, kolana, kostki, pośladki, okolice kości krzyżowej), - pościel i prześcieradło były rozłożone równomiernie,
- zapewnić choremu odpowiednią dietę,
- wyeliminować ryzyko powstawania sił ścierających, które występują, gdy tkanki podskórne
przemieszczają się, a skóra wciąż styka się w tym samym miejscu z powierzchnią łóżka.
Kto jest narażony na odleżyny
Pacjentami szczególnie narażonymi na występowanie odleżyn są osoby ciężko chore, które z różnych przyczyn nie mogą samodzielnie poruszać się i zmieniać pozycji ciała. Do tej grupy zaliczają się osoby z zaburzeniami czucia, sparaliżowane i nieprzytomne. Można wskazać kilka czynników, które sprzyjają powstawaniu odleżyn i są to:
- miażdżyca,
- cukrzyca,
- choroby układu oddechowego,
- zła przemiana materii,
- niedożywienie lub nadwaga,
- przesuszona lub stale wilgotna skóra,
- trudności w kontrolowaniu oddawania moczu oraz stolca,
- nieodpowiednia bielizna i pościel.
Poważnym czynnikiem ryzyka jest również wiek pacjenta – osoby po 70 roku życia są bardziej narażone na powstawanie odleżyn.
Jak zapobiec powstawaniu odleżyn
Jednym z najważniejszych czynników zapobiegających powstawaniu ran przewlekłych jest utrzymanie prawidłowego poziomu glikemii. Osoba pielęgnująca chorego może zmniejszać ucisk poprzez częste zmiany pozycji pacjenta, a także wykonywanie delikatnych masaży i oklepywania. Aby nie dopuścić do wystąpienia sił ścierających, przemieszczanie ciała musi odbywać się z pomocą opiekuna. Przydatne mogą okazać się również materace i poduszki przeciwodleżynowe (zwane również dynamicznymi lub komorowymi), a także specjalne wałki, krążki i kliny, umieszczane w miejscach szczególnie narażonych na nacisk. Ich zadaniem jest odciążenie miejsc, w których najczęściej powstają odleżyny, poprzez rozłożenie siły nacisku na większą powierzchnię skóry. Ważnym jest, aby zadać o dietę pacjenta. Powinna być lekkostrawna i wysokobiałkowa – należy również pamiętać o odpowiedniej kaloryczności. Białko wspomaga leczenie odleżyn, a posiłki bogate w witaminy oraz składniki takie jak krzem i cynk wspomagają regenerację tkanek. Dieta powinna dostarczać błonnik i optymalną ilość płynów, które regulują pracę jelit i zapobiegają zaparciom. Szczególnej uwagi wymaga również skóra chorego – pod żadnym pozorem nie powinna pozostawać wilgotna. W profilaktyce odleżyn ważne jest regularne mycie ciała z użyciem delikatnych środków o lekko kwaśnym pH, dokładne osuszanie oraz nawilżanie i natłuszczanie skóry. U niektórych pacjentów leżących założenie cewnika urologicznego pomaga ograniczyć powstawanie odleżyn w obrębie np. pachwiny i kości krzyżowej.
Jak leczyć odleżyny?
Jeśli działania prewencyjne okazały się niewystraczające i pojawiły się rany, należy natychmiastowo rozpocząć ich leczenie. Skóra jest barierą ochroną organizmu, jej ciągłość powinna być zachowana. Opatrunki trzeba zmieniać zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego i według potrzeb danej rany.
