Nadwaga lub otyłość dotyka ponad 20% polskiej populacji i stanowi duże wyzwanie dla zdrowia publicznego na całym świecie. Jest to choroba przewlekła bez tendencji do samoistnego ustępowania, objawia się przerostem tkanki tłuszczowej, zagraża zdrowiu lub życiu. Otyłość negatywnie wpływa na samoocenę oraz grozi rozwojem wielu chorób somatycznych np. cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca. Podstawowym orężem do walki z nadmiernymi kilogramami jest deficyt kaloryczny, który jest wypadkową diety i aktywności fizycznej. Dietoterapia, trening, psychoterapia (klasyczne metody leczenia otyłości) są nieskuteczne w przypadku pacjentów, którzy nie doświadczają uczucia sytości i w związku z tym przyjmują nadmierne ilości pokarmu. Gdy na platformie TikTok Elon Musk pochwalił się świetną sylwetką (schudł 13 kg), którą uzyskał za pomocą preparatu zawierającego jeden z analogów GLP-1 – semaglutyd, wywołujący sytość to lek ten praktycznie zniknął z aptek na całym świecie. Farmakologiczne leczenie otyłości stanowi mniej inwazyjną alternatywę dla operacji bariatrycznych.
Co to jest i jak działa GLP-1
GLP-1 (Glukagonopodobny peptyd 1) jest naturalnym, krótko działającym hormonem peptydowym wydzielanym przez komórki nabłonka jelitowego w odpowiedzi na spożyty pokarm. GLP-1 stymuluje błyskawiczne wydzielanie insuliny, równolegle hamuje wydzielanie glukagonu oraz hamuje perystaltykę (spowalnia opróżnianie żołądka). W ten sposób endokrynnie obniżany jest poziom glukozy we krwi oraz mechanicznie zmniejszone jest przyjmowanie pokarmu.
Reasumując GLP-1 jest biochemicznym bezpiecznikiem układu pokarmowego, który sygnalizuje organizmowi, że właśnie zjedzony został posiłek, należy zagospodarować pobrane substancje odżywcze i wstrzymać się z dalszym przyjmowaniem pokarmu.
Farmakologiczne leczenie otyłości na razie poza zarejestrowanymi wskazaniami
W Polsce analogi (agoniści) receptora GLP-1 stosowane są jako leki drugiego rzutu w leczeniu cukrzycy (hiperglikemii) typu II. Związki te naśladują naturalne działanie ludzkich hormonów jelitowych. Od 2005 roku, kiedy na świecie pojawiły się preparatu oparte o GLP-1 zaobserwowano, że leki te poza normalizacją stęzenia glukozy bez ryzyka niedocukrzenia (hipoglikemii) wpływają również na zmniejszenie masy ciała i poprawę profilu lipidowego. W tym miejscu należy wskazać, że otyłość jest główną przyczyną cukrzycy typu II i insulinooporności, a 90% przypadków otyłości wynika z dodatniego bilansu energetycznego (otyłość prosta). Wykazano, że analogi GLP-1 nie obniżają poziomu glukozy u osób bez hiperglikemii i od niedawna stosowane są do leczenia otyłości oraz poniekąd jako profilaktyka cukrzycy.
Na dzień dzisiejszy w Polsce analogi GLP-1 zarejestrowane są jedynie ze wskazaniem do leczenia cukrzycy. Stosowanie hormonów jelitowych w leczeniu otyłości jest poza rejestracyjnym stosowaniem leku tzw. “off-label”. Szeroka grupa pacjentów czeka, aż producent zarejestruje lek ze wskazaniem do leczenia otyłości co otworzy drogę do potencjalnej refundacji leku. Działania takie mogłoby w przyszłości obniżyć ilość zachorowań na cukrzycę. Specjaliści sugerują, że być może w przyszłości osoby z otyłością będą przyjmowały te leki przez całe życie tak jak w przypadku cukrzycy.
Skuteczność i działania niepożądane analogów GLP-1
Analogi GLP-1 są skuteczne w monoterapii lub terapii skojarzonej cukrzycy. W leczeniu otyłości najskuteczniejsze są u pacjentów z wyższą nadwagą, ale z nieznanych przyczyn nie działają na około 20% populacji, dla której alternatywą w walce z otyłością pozostają operacje bariatryczne (klasyczne metody leczenia otyłości wykazują 5% skuteczność). Najczęstsze działania niepożądane leków opartych na agonistach GLP-1 to dolegliwości ze strony układu pokarmowego nudności i wymioty, biegunka czy ból brzucha. Stosunkowo często mogą występować zaparcia, odczyn w miejscu wkłucia, odwodnienie (kroplówka nawadniająca). Ciężkie reakcje anafilaktyczne lub zapalenie trzustki występują bardzo rzadko. Trwa dyskusja na temat wpływu GLP-1 na ryzyko rozwoju raka trzustki, aktualne metaanalizy wykluczają taką możliwość.
Jakie leki zawierają analogi GLP-1
Semaglutyd (Ozempic, Rybelsus), dulaglutyd (Trulicyty), liraglutyd (Saxenda, Victoza). Preparaty do wstrzyknięć podskórnych wydają się być skuteczniejsze od tabletek. Tabletki przyjmuje się raz dziennie a zastrzyki w zależności od preparatu raz na tydzień lub raz dziennie. Wszystkie leki z tej grupy wydawane są na receptę.
mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska
Alkohol jest prawie dwa razy bardziej kaloryczny niż cukier. Na dodatek alkohol tuczy, bo może zostać przekształcony w trójglicerydy i w tkankę tłuszczową. Nadmierne spożycie alkoholu prowadzi między innymi do otyłości brzusznej. Z kolei brzuch piwosza nie tylko obniża samoocenę, ale przede wszystkim osłabia układ sercowo-naczyniowy. Podniesiony poziom trójglicerydów prowadzi do stłuszczenia narządów wewnętrznych i rozwoju miażdżycy, która predysponuje do udaru mózgu, zawału serca. Reasumując alkohol to nie “puste kalorie” i należy go uwzględnić w bilansie kalorycznym. Żeby uzmysłowić sobie jak bardzo kaloryczny jest etanol wystarczy zwrócić uwagę, że wykorzystuje się go np. jako paliwo do samochodów (E85).
Ile kalorii zawiera zawiera alkohol
Etanol to nie “puste” kalorie, ten alkohol charakteryzuje się gęstością mniejszą od wody, ale dostarcza znacznie więcej energii. 1 gram czystego alkoholu to 7 kcal (kilokaloria) podczas gdy woda nie zawiera ich wcale. 1 gram cukru lub białka dostarcza 4 kcal. Bardziej kaloryczny od alkoholu jest tłuszcz, który zawiera 9 kcal/g. Kieliszek wódki (40 ml) to ekwiwalent około 100 kcal, kufel piwa (500 ml) zawiera około 220 kcal. Alkohol w diecie może wywołać nadwyżkę kaloryczną – przyrost tkanki tłuszczowej i masy ciała.
Metabolizm etanolu – dlaczego tyjemy od alkoholu
Etanol, który przedostanie się z przewodu pokarmowego do krwioobiegu jest metabolizowany przez enzymy wątrobowe. Etanol jest utleniany (spalany) stopniowo, najpierw powstaje aldehyd octowy, z którego następnie wytwarzany jest ocet, ostatnim etapem jest rozłożenie kwasu octowego na wodę i dwutlenek węgla. Utlenianiu towarzyszy wytwarzanie energii chemicznej, którą mogą wykorzystać komórki (oddychanie komórkowe). Jednocześnie kwas octowy może kondensować z koenzymem A (CoA) prowadząc do powstania acylokoenzymu A (acylo-CoA) będącego prekursorem do syntezy kwasów tłuszczowych.
Jeżeli w organizmie występuje nadwyżka kaloryczna/ energetyczna to spożycie alkoholu powoduje lipogenezę czyli przekształcanie kwasów tłuszczowych w trójglicerydy i tkankę tłuszczową. Wówczas dochodzi do stłuszczenia organów wewnętrznych (np. stłuszczenie wątroby), odkładania blaszki miażdżycowej i otyłości brzusznej.
Wzrost masy ciała wynika z nadywżki kalorycznej, niezależnie od tego jakie jest źródło kalorii. Należy jednak zwrócić uwagę, że alkohol jest bogatym źródłem kalorii (tylko tłuszcz jest bogatszym nośnikiem energii). Istotne jest również to, że w przeciwieństwie do np. cukru organizm nie ma możliwości magazynowania alkoholu. Dlatego po konsumpcji alkohol jest natychmiast “spalany” a ewentualna, wytworzona nadwyżka energii stymuluje produkcję tkanki tłuszczowej (jedynym sposobem na poradzenie sobie z nadwyżką energii z alkoholu jest zamiana jej w tłuszcz). Spożycie alkoholu nie wywołuje uczucia sytości, wręcz przeciwnie uważa się że alkohol stymuluje apetyt.
Wpływ alkoholu na zdrowie
Etanol jest substancją psychoaktywną o silnych właściwościach uzależniających. Niewielkie ilości alkoholu mogą działać uspokajająco i poprawiać nastrój, jednak jego nadużywanie prowadzi do rozwoju tolerancji i pogorszenia samopoczucia. Od strony psychicznej osoby uzależnione od alkoholu borykają się z bezsennością, zaburzeniami lękowymi, a w skrajnych sytuacjach może wystąpić delirium. Alkoholicy częściej zapadają na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, kwasicę, marskość wątroby, zapalenie trzustki itd. Nadmierna konsumpcja alkoholu powoduje również zatrucie alkoholowe i kaca.Wykazano, że uzależnienie od alkoholu prowadzi do spadku poziomu testosteronu wśród mężczyzn i wzrostu jego poziomu u kobiet. Konsumpcja alkoholu wywiera negatywny wpływ na biosyntezę białek w organizmie. Leczenie alkoholizmu wymaga interdyscyplinarnego podejścia, jest długotrwałe i kosztowne.
Podsumowanie
Alkohol jest bogatym źródłem energii, której nadmiar magazynowany jest w trójglicerydach będących składnikiem tkanki tłuszczowej. Nadmierne spożycie alkoholu prowadzi do wielu poważnych chorób.
mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska
Odchudzanie to niekiedy skomplikowany proces, który wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Regularne treningi czy starannie zaplanowana dieta mogą nie wystarczyć do zmniejszenia masy ciała u chorych z otyłością. W uproszczeniu – nadwaga lub otyłość wynikają z nadmiernej podaży kalorii w stosunku do zapotrzebowania organizmu (tzw. otyłość prosta, alimentacyjna). Istotne znaczenie w etiologii nadwagi ma styl życia, ale otyłość może wynikać z innych chorób organicznych np. związanych z układem endokrynnym (hormonalnym) lub genetycznych. Nieleczona otyłość może prowadzić do wielu poważnych powikłań – np.: miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.
Aktywność fizyczna i dieta w profilaktyce i leczeniu nadwagi
Przytłaczająca większość przypadków pucołowatej sylwetki może być zakwalifikowana jako otyłość prosta. Ten rodzaj nadwagi związany jest z “niezdrowym stylem życia” i dlatego może być ona zakwalifikowana jako choroba cywilizacyjna. Siedzący tryb życia, niska aktywność fizyczna i spożywanie wysoko przetworzonej żywności bogatej w cukry proste i tłuszczenasycone prowadzą do nadwyżki kalorycznej i odkładania się tkanki tłuszczowej. Pandemia COVID-19 zwróciła uwagę opinii publicznej na problem otyłości alimentacyjnej u dzieci, którym ze względu na koronawirusa ograniczono możliwość opuszczania domu i aktywności fizycznej. Utrzymanie prawidłowej masy ciała u dzieci jest ważne, dlatego że otyłość w tej grupie wiekowej drastycznie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości i innych chorób cywilizacyjnych w wieku dorosłym. Otyłość prowadzi do innych zaburzeń metabolicznych (np. cukrzyca, miażdżyca), pogarsza jakość i skraca oczekiwaną długość życia.
Reasumując styl życia znajduje bezpośrednie przełożenie na zdrowie człowieka. Dobre nawyki żywieniowe, zrównoważona dieta, oparta na nieprzetworzonych składnikach oraz aktywność fizyczna zapobiegają otyłości, poprawiają jakość i wydłużają życie.
Trening i dieta w odchudzaniu
Deficyt kaloryczny jest podstawowym orężem w walce z nadwagą i otyłością w najprostszych przypadkach. Dieta redukcyjna w połączeniu z treningiem stymulują redukcję tkanki tłuszczowej – poprawiają samopoczucie i zdrowie fizyczne. Dodatkowo np. gry zespołowe pozytywnie wpływają na rozwój intelektualny, fizyczny i socjalny u dzieci.
Jeżeli masz już “złe nawyki”, a pierwsze próby zmiany stylu życia i poprawy sylwetki nie przyniosły zadowalających efektów to możesz skorzystać z pomocy dietetyka i trenera. Ich kompetencje pozwolą Ci szybciej znaleźć odpowiednie rozwiązania, kontrolować postępy i zaoszczędzić czas. Catering dietetyczny to dodatkowa opcja dla zapracowanych – gotowe zbilansowane, regularne posiłki to kolejne oręże, z którego możesz skorzystać.
Dietetyk medyczny – zdrowe odchudzanie
Jeżeli masz już za sobą kilka prób odchudzania “na ślepo” to koniecznie skorzystaj z pomocy dietetyka medycznego, polecam – dietamed i dietetykmedyczny.pl. Konsultacja dietetyczna, badania krwi i analiza składu ciałą mogą wyjaśnić przycznę niepowodzeń i wybrać odpowiednie – “zdrowe” rozwiązania. Głodzenie się, diety eliminacyjne są “niezdrowe” i pomimo dużego wysiłku i wyrzeczeń mogą się okazać stratą czasu.
Farmakologiczne leczenie otyłości – tabletki na odchudzanie
Saxenda, Mysimba, Victoza, Trulicity to niektóre leki stosowane w diabetologii i endokrynologii, które wspomagają redukcję tkanki tłuszczowej i kontrolę masy ciała poprzez wpływ między innymi na uczucie łaknienia i sytości. Uważa się, że iniekcje są skuteczniejsze od tabletek. Farmakologiczne leczenie otyłości wskazane jest dla osób stosujących dietę o obniżonej kaloryczności i zwiększoną aktywność fizyczną. Wymienione leki wydawane są na receptę i powinny być stosowane pod kontrolą lekarza bo mogą wykazywać działania niepożądane.
Psychoterapia i psychodietetyka w zaburzeniach odżywiania
Zaburzenia odżywiania to szeroka grupa chorób, do której zaliczamy zarówno otyłość jak i anoreksję czy bulimię. Rola psychiki i emocji w leczeniu zaburzeń odżywiania jest nie do przecenienia. Dlatego wiele osób korzysta z pomocy psychologów, psychodietetyków, psychiatrów. Czasami reżim narzucany przez zbyt restyrykcyjne diety może się okazać nieskuteczny, powodować efekt jojo i w dłuższej perspektywie nasilać problem otyłości. Interdyscyplinarne podejście do odchudzania jest skuteczniejsze dlatego, że zaburzenia odżywiania są zagadnieniem z pogranicza psychologii, medycyny i dietetyki.
Operacja bariatryczna
Zmniejszenie żołądka to prawdopodobnie najskuteczniejsza metoda walki z otyłością. Jest wiele sposobów na zmniejszenie objętości żołądka – np. balon żołądkowy,regulowanaopaska bariatryczna, resekcja części żołądka. Operacje bariatryczne są inwazyjne, dlatego stosuje się je wobec nieskuteczności pozostałych metod leczenia otyłości. Zmniejszenie objętości żołądka ma za zadanie regulować uczucie głodu i sytości, wymusić spadek podaży pokarmów i kalorii aby w rezultacie obniżyć masę ciała. Częstym powikłaniem po operacji bariatrycznej są wymioty – pacjent musi się nauczyć, że żołądek się zmniejszył i nie może przyjąć tyle pokarmu co przed zabiegiem.
Kosmetologia i medycyna estetyczna oferuje wiele metod modelowania sylwetki. Ich zaletą są szybkie, niekiedy natychmiastowe efekty, a wadą to że rezultat nie jest trwały. Jednym z przykładów jest endermologia czyli rodzaj masażu podciśnieniowego, który ma zmniejszać cellulit i pomagać w modelowaniu sylwetki. Za pomocą endermologii można również przeprowadzić drenaż / masaż limfatyczny. Lipoliza jest mniej inwazyjną formą liposukcji, w której zamiast odsysania tłuszczu rozpuszcza się go przy pomocy zastrzyków. Zaletą lipolizy jest możliwość stosowania jej np. w okolicach twarzy. Liposukcję przeprowadza się w znieczuleniu, pacjent jest obolały i musi zdjąć szwy. Metody opisane w tym akapicie działają miejscowo dlatego nie można ich uznać za sposoby na odchudzanie, które dotyczy redukcji tkanki tłuszczowej w całym organizmie.
Podsumowanie
Prawie każdemu zależy na posiadaniu zgrabnej sylwetki. Nadwaga może obniżać poczucie własnej wartości i prowadzić do rozwoju innych chorób. Istnieje wiele metod odchudzania – bo problem jest niezwykle zróżnicowany. Wybór metody odchudzania powinien zależeć od przyczyny i efektów jakie chce uzyskać pacjent.
mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska
Cukrzyca (diabetes mellitus, DM), inaczej hiperglikemia, polega na przewlekłym utrzymywaniu się podwyższonego poziomu glukozy (dekstroza) we krwi. Przecukrzenie to jedna z chorób cywilizacyjnych, na którą zapada coraz więcej osób, przy czym stale obniża się średni wiek zachorowania. Czynnikiem ryzyka cukrzycy jest tzw. niezdrowy tryb życia – brak aktywności fizycznej i niewłaściwe nawyki żywieniowe. Nieleczona cukrzyca prowadzi do wielu ciężkich powikłań, które zagrażają zdrowiu i życiu.
W poniższym tekście przybliżam podstawowe informacje związane z cukrzycą.
Jak wygląda metabolizm węglowodanów (cukrów).
Jakie są objawy i rodzaje cukrzycy i jak je zdiagnozować.
Z jakimi powikłaniami wiąże się hiperglikemia.
Jak żyć z cukrzycą, tzn. jak dbać o prawidłowy poziom cukru we krwi.
Metabolizm glukozy
Żeby zrozumieć, czym jest cukrzyca, należy poznać mechanizmy regulowania stężenia glukozy we krwi. Glukoza to podstawowe źródło energii dla komórek, ale jej nadmiar jest szkodliwy.
Głównym hormonem anabolicznym jest insulina, której podstawowym zadaniem jest kierowanie glukozy z krwi do komórek. Cukier zmagazynowany w tkankach nazywany jest glikogenem, a jego głównym rezerwuarem jest wątroba. Po posiłku rośnie poziom glukozy we krwi, wtedy wyspy trzustkowe wydzielają insulinę, która obniża poziom cukru we krwi. Hormonem o przeciwstawnym działaniu do insuliny jest glukagon, który w odpowiedzi na spadek poziomu cukru we krwi stymuluje uwalnianie glukozy z wątroby do krwioobiegu. Kontrolę nad poziomem cukru sprawuje trzustka, która w odpowiedzi na zmiany poziomu glukozy wydziela insulinę lub glukagon.
Co to jest cukrzyca i insulinooporność?
Zaburzenia regulacji poziomu glukozy we krwi mogą być spowodowane zarówno niedostatecznym wydzielaniem bądź nieodpowiednią reakcją na insulinę.
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, która charakteryzuje się stałym podwyższeniem poziomu glukozy. U cukrzyków cukier jest podwyższony niezależnie od spożywanych posiłków. Prawidłowy poziom glukozy we krwi waha się w zakresie od 70 do 100 mg/dl. Cukrzycę może oznaczać przekroczenie poziomu 126 mg/ dl na czczo w dwóch niezależnych pomiarach. U cukrzyków stwierdza się również obecność cukru w moczu.
Pacjenci z insulinoopornością mają prawidłowy poziom glukozy we krwi przy znacznie podniesionym poziomie insuliny. Insulinooporność to obniżona wrażliwość tkanek organizmu na insulinę. W odpowiedzi na “opór” tkanek w pobieraniu glukozy trzustka wytwarza dużą ilość insuliny. Przeciążenie trzustki prowadzi do rozwoju cukrzycy – najpierw cukier wolno spada po posiłku, później pozostaje podwyższony niezależnie od przyjmowanych pokarmów. U zdrowego człowieka wysoki poziom insuliny oznacza niskie stężenie glukozy, w insulinooporności wysokie stężenie cukru utrzymuje się pomimo równoczesnej obecności znacznych ilości insuliny.
Insulinooporności najczęściej towarzyszy otyłość. Zbyt wysoka ilość tkanki tłuszczowej w organizmie sprawia, że to jej rezerwy wykorzystywane są do produkcji energii zamiast glukozy. W wyniku takiego mechanizmu stężenie glukozy we krwi rośnie, a trzustka produkuje coraz większe ilości insuliny, aby je zredukować. Obniżona wrażliwość na insulinę może rozwijać się także na skutek rozmaitych zaburzeń hormonalnych, między innymi w przebiegu nadczynności tarczycy, zespołu Cushinga czy pierwotnej nadczynności przytarczyc. Coraz słabsza reakcja organizmu na insulinę prowadzi do stanu przedcukrzycowego, a w konsekwencji do cukrzycy typu 2.
Objawy cukrzycy
Objawy cukrzycy różnią się w zależności od typu schorzenia, ale w obu przypadkach wyróżnić można wspólne dolegliwości, które powinny zaalarmować i skłonić do wykonania badań w kierunku cukrzycy. Są to:
częste oddawanie moczu,
nadmierne pragnienie,
suchość w ustach,
przewlekłe zmęczenie i apatia.
Rodzaje cukrzycy i charakterystyczne dla nich objawy
Wyróżnia się dwa główne rodzaje cukrzycy i charakterystyczne dla nich objawy:
Cukrzyca typu 1. W przebiegu tej choroby komórki beta trzustki, odpowiadające za wydzielanie insuliny, zostają uszkadzane przez przeciwciała (choroba z tzw. autoagresji). W następstwie spada zdolność trzustki do wydzielania insuliny. Zmniejszenie poziomu insuliny pozbawia organizm możliwości obniżania stężenia glukozy we krwi. Charakterystyczne objawy cukrzycy typu 1, poza opisanymi wyżej to nagły spadek masy ciała i brak apetytu, a także suchość skóry.
Cukrzyca typu 2. Nazywamy ją cukrzycą nabytą, a w przypadku tej podjednostki chorobowej możliwe są dwa różne podłoża. Jednym z nich jest opisana wcześniej insulinooporność (spadek wrażliwości na insulinę), a drugim powodem wystąpienia cukrzycy typu 2 jest obniżenie właściwości wydzielniczych trzustki. W przebiegu cukrzycy typu 2 obserwuje się częste odczuwanie głodu oraz przybieranie na wadze.
Jak rozpoznać cukrzycę – badania
Wystąpienie objawów charakterystycznych dla cukrzycy powinno skłonić do wizyty u lekarza. Hiperglikemia jest rozpoznawana w oparciu o pomiary stężenia glukozy w krwi na czczo.
Norma glukozy we krwi dla zdrowej osoby to 70-99 mg/dl. Wyniki z zakresu 100-125 mg/dl oznaczają stan przedcukrzycowy i powinny skłonić lekarza do zlecenia doustnego testu obciążenia glukozą. Jeśli wartość glikemii jest równa lub większa 126 mg/dl, zaleca się ponowne badanie. W przypadku, gdy za drugim razem wynik również wykracza poza normę, rozpoznaje się stałąhiperglikemię – cukrzycę.
Jakie są przyczyny cukrzycy i jak jej zapobiec?
Uważa się, że cukrzyca typu 1 ma podłoże autoimmunologiczne, ale etiologia nie została dokładnie wyjaśniona. Wiadomo, że skłonność do zachorowania jest dziedziczna. Natomiast w rozwoju cukrzycy typu 2 biorą udział zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do czynników ryzyka tego typu cukrzycy zalicza się między innymi nadwagę i otyłość, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłową dietę oraz rozmaite zaburzenia hormonalne.
Obecnie nie ma metod profilaktyki cukrzycy typu 1. Aby zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2, należy utrzymywać prawidłową masę ciała i praktykować regularną aktywność fizyczną. Istotna jest również zdrowa dieta – spożywanie obfitych i ciężkich posiłków prowadzi do nienaturalnie dużych wyrzutów insuliny, które
Powikłania cukrzycy
Przewlekła i nieleczona cukrzyca ma negatywny wpływ na wiele narządów ciała. Podwyższony poziom cukru prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, które nie mogą zaopatrywać narządów w odpowiednie ilości składniki odżywcze. Dlatego np. procesy regeneracji tkanek np. gojenie się ran są upośledzone u diabetyków. Leczenie ran u cukrzyków jest utrudnione. Poniżej wymieniam popularne choroby związane z cukrzycą.
Stopa cukrzycowa – Uszkodzenie nerwów i pogorszenie czucia w kończynach dolnych (neuropatia cukrzycowa) sprawia, że łatwo o skaleczenie. Krew ze zbyt dużą ilością glukozy nieefektywnie zaopatruje komórki organizmu tlen i substancje odżywcze. Powoduje to, że rany u cukrzyków trudno się goją.
Retinopatia cukrzycowa, która prowadzi do pogorszenia, a nawet utraty wzroku.
Nefropatia cukrzycowa – przewlekła hiperglikemia wpływa na pogorszenie wydolności nerek.
Neuropatie.
Jak żyć z przewlekłą hiperglikemią?
Wielu diabetyków po usłyszeniu diagnozy zastanawia się, jak żyć z cukrzycą. Najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń diabetologa. Trzeba badać i utrzymywać odpowiedni poziom glikemii – regularnie brać leki. Diabetyk powinien mieć własny glukometr. Czasami chorzy muszą przyjmować zastrzyki. Poza tym, cukrzyk musi nauczyć się obserwować i rozpoznawać pojawiające się objawy i zmiany w samopoczuciu, które związane są ze zmianą poziomu cukru. Należy również wyeliminować używki (szczególnie alkohol) i wprowadzić aktywność fizyczną do rozkładu dnia. Niezwykle istotna jest również odpowiednia dieta.
Dieta w cukrzycy
W obu typach cukrzycy, przyjmowane posiłki powinny mieć niski indeks glikemiczny, czyli jak najmniejszy wpływ na stężenie glukozy we krwi. Dobrze jest wykorzystywać razowe pieczywo, pełnoziarniste mąki i makarony oraz surowe warzywa. Diabetycy powinni ograniczyć spożycie produktów zawierających cukry proste. Zbyt długie gotowanie produktów zawierających węglowodany złożone prowadzi do ich rozpadu na cukry proste, które są niewskazane dla diabetyków. Cukrzycy powinni uważać również na owoce, które ze względu na wysoką zawartość cukrów prostych, wpływają na szybkie podwyższenie poziomu glukozy we krwi. Dieta w cukrzycy powinna również zakładać rezygnację z dużych posiłków na rzecz mniejszych, ale spożywanych częściej.
mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska
Stopa cukrzycowa jest najczęściej występującym powikłaniem cukrzycy. Ryzyko rozwoju zespołu stopy cukrzycowej rośnie u pacjentów z chorobami towarzyszącymi np. z nadciśnieniem tętniczym.
Cukrzyca to cywilizacyjna choroba metaboliczna, która dotyka ogromnej ilości osób. Szacuje się, że w Polsce na to schorzenie cierpią nawet 3 miliony osób, z czego aż 1/3 może nie być tego świadoma. Lekceważona cukrzyca może prowadzić do wielu poważnych powikłań. Jednym z częstszych i bardzo groźnych schorzeń towarzyszących hiperglikemii jest stopa cukrzycowa, inaczej – owrzodzenie cukrzycowe. Zespół stopy cukrzycowej może dotykać nawet 10% cukrzyków. Nieumiejętnie leczony, prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń tkanek i martwicy, a jedynym rozwiązaniem jest wówczas amputacja stopy lub jej fragmentu. Czym się objawia i w jaki sposób leczy się to powikłanie?
Podłoże stopy cukrzycowej
U osób zmagających się z cukrzycą występuje nieprawidłowy – zbyt wysoki poziom glukozy we krwi. Taki stan wpływa negatywnie na wiele tkanek i narządów. W szczególności może powodować uszkodzenie naczyń krwionośnych i włókien nerwowych.
Ściany tętnic stają się mniej elastyczne, a w ich wnętrzu często nasila się miażdżyca. Poza tym, z powodu przewlekłej hiperglikemii zwiększa się lepkość krwi i skłonność do powstawania zakrzepów. Czyli tętnice się zapychają. Wszystko to skutkuje niedostatecznym ukrwieniem tkanek ciała, niedotlenienieniem i brakiem wystarczającego zaopatrzenia w elektrolity oraz substancje odżywcze. Nieprawidłowy obieg krwi najbardziej dotyka stopy – są położone daleko od serca i jednocześnie bardzo nisko.
Z drugiej strony nakładają się cukrzycowe objawy neuropatyczne, które wynikają z uszkodzenia neuronów. Zmniejszenie czucia dotyku powoduje, że u cukrzyków na skutek braku sygnału ostrzegawczego w postaci bólu, występuje wysokie ryzyko otarć i uszkodzeń naskórka. Takie rany w następstwie wyżej wymienionych czynników bardzo trudno się goją. Stosowanie odpowiedniej diety zmniejsza ryzyko wystąpienia stopy cukrzycowej.
Owrzodzenie cukrzycowe – proces pielęgnacji
W ramach profilaktyki stopy cukrzycowej, lekarze od razu po rozpoznaniu hiperglikemii zalecają pacjentom specjalną troskę o higienę i kontrolę stóp, a także wdrażają leki na nadciśnienie, które jest jednym z czynników ryzyka przy stopie cukrzycowej. Poza tym, leczeniu cukrzycy często towarzyszy walka z otyłością i miażdżycą, które również sprzyjają występowaniu rozmaitych powikłań.
Poniżej przedstawiamy zasady pielęgnacji stóp, których przestrzeganie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia stopy cukrzycowej. Powinni stosować się do nich wszyscy chorzy na hiperglikemię, a w szczególności osoby, u których w przeszłości wystąpiło już owrzodzenie cukrzycowe stóp.
Wnikliwa obserwacja. Należy regularnie oglądać skórę stóp, nie zapominając o paznokciach i przestrzeniach między palcami. Ważne, by obserwację wykonywać zawsze przy dobrym oświetleniu.
Odpowiednie mycie stóp. Diabetycy muszą szczególnie dbać o to, by ich stopy były zawsze czyste i suche. Po dokładnym myciu pod bieżącą, letnią wodą należy starannie osuszyć skórę, uważając by nie doprowadzić do otarć. Cukrzycy nie powinni moczyć stóp w misce z wodą, gdyż zmiękczenie skóry w nieprzepływowym, zanieczyszczonym naczyniu może prowadzić do infekcji.
Właściwe nawilżanie. Przesuszona skóra stóp łatwo ulega pęknięciom, dlatego warto stosować krem nawilżający. Z kolei w przypadku, gdy pacjent zmaga się z nadmierną potliwością stóp, należy przed założeniem butów posypywać skórę talkiem.
Ostrożna pielęgnacja paznokci. Używanie cążek do paznokci dość często prowadzi do niewielkich skaleczeń, które dla cukrzyka mogą okazać się fatalne w skutkach. Cukrzycy powinni pielęgnować paznokcie jedynie za pomocą miękkiego pilnika. Piłując paznokcie powinni uważać by nie skrócić ich za mocno – może to prowadzić do ich wrastania w skórę.
Stosować profilaktyczne, bezuciskoweskarpety dla diabetyków.
Odpowiednio dobrane obuwie. Dobrym wyborem jest unikanie butów wykonanych z tworzyw sztucznych, które utrudniają oddychanie skóry stopy i sprzyjają rozwojowi grzybicy, a także sandałów odsłaniających palce, gdyż podczas ich noszenia wzrasta ryzyko skaleczeń. Cukrzycy powinni pamiętać o każdorazowym, ostrożnym rozchodzeniu nowych butów oraz stałym noszeniu skarpet.
Warto nadmienić, że zasady profilaktyki stopy cukrzycowej zapobiegają nie tylko tworzeniu się otarć i ran. Właściwa pielęgnacja chroni też przed powstawaniem nagniotków i zgrubień skóry, których pojawienie się także zwiększa ryzyko infekcji. W razie wystąpienia tego typu zmian skórnych, podobnie jak w przypadku skaleczenia stopy, należy zasięgnąć porady lekarza.
Leczenie w przebiegu stopy cukrzycowej
Jak wygląda proces leczenia stopy cukrzycowej, gdy ta już wystąpi? W przypadku zauważenia jakiejkolwiek zmiany na skórze, bardzo istotna jest szybka reakcja. Należy natychmiast oczyścić ranę na przykład przy użyciu wody, a następnie zastosować środek odkażający. Ważne, by preparat dezynfekujący nie zawierał alkoholu i był bezbarwny, tak aby nie zmieniał wyglądu rany. Dobrze, jeśli będzie wykazywał silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne. Kolejnym etapem jest nałożenie opatrunku.
Dokładny rodzaj opatrunku najlepiej jest uzgodnić z pielęgniarką specjalizująca się w leczeniu stopy cukrzycowej. O tym, jaki kompres będzie właściwy, decyduje charakterystyka i wielkość uszkodzeń skóry. W leczeniu stopy cukrzycowej często stosuje się piankowe opatrunki okluzyjne, które mają zdolność pochłaniania wysięku z rany, a także takie z zawartością srebra, które wykazuje działanie odkażające.
Leczenie ran cukrzycowych jest pracochłonne i nie zawsze skuteczne. Polega ono w głównej mierze na podawaniu leków stabilizujących gospodarkę cukrową organizmu, stosowaniu diety oraz specjalistycznych opatrunków. Początkowe stadium stopy cukrzycowej wymaga jedynie odpowiedniej pielęgnacji rany. Bardziej zaawansowane postaci schorzenia wymagają leczenia zabiegowego, które polega na usuwaniu tkanek dotkniętych martwicą i drenażu pęcherzów z ropą. Kluczowe w leczeniu stopy cukrzycowej jest stałe kontrolowanie procesu leczenia i jednoczesne stosowanie ćwiczeń, poprawiających krążenie w kończynie.
Krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych (KNKD)
To powikłanie cukrzycy występujące, gdy przepływ krwi zostaje upośledzony w tak znacznym stopniu, że nie pomagają już mechanizmy kompensacyjne, takie jak krążenie oboczne. Wówczas transport krwi do kończyny jest niewystarczający, by zaopatrzyć ją w niezbędną do prawidłowego funkcjonowania ilość tlenu i składników odżywczych. Dla krytycznego niedokrwienia kończyn dolnych charakterystyczne jest przede wszystkim pogorszenie mikrokrążenia skóry. Krytyczne niedokrwienie objawia się bólem spoczynkowym nóg oraz przebarwieniami i owrzodzeniami skóry (zmiany troficzne).
Jest to przypadłość wskazująca na bardzo zaawansowane uszkodzenia naczyń krwionośnych i niejednokrotnie kończy się amputacją. Wiele przypadków krytycznego niedokrwienia kończyn dolnych jest spowodowanych jednocześnie wieloma czynnikami. Oprócz zmian naczyń krwionośnych na skutek cukrzycy, wystąpieniu KNKD sprzyja przewlekła niewydolność żylna, zmniejszony rzut serca czy choroba wieńcowa serca.
Inne choroby przewlekłe towarzyszące cukrzycy
Stopa cukrzycowa i krytyczne niedokrwienie kończyn nie są osamotnionymi przykładami groźnych powikłań cukrzycy. Cukrzyca prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych odpowiedzialnych za odżywianie różnych typów tkanek i narządów. Poniżej wymieniam inne choroby towarzyszące hiperglikemii i przedstawiam ich mechanizmy.
Neuropatia cukrzycowa
Wspomniane wcześniej powikłanie, które prowadzi do zaburzenia czucia. Wśród objawów neuropatii cukrzycowej wyróżnić można zmniejszone odczuwanie dotyku, bólu, zmian temperatury, a także liczne dolegliwości w postaci mrowienia, drętwienia i pieczenia skóry. Uszkodzenie włókien nerwowych może również skutkować nieadekwatnym odczuwaniem palącego bólu w odpowiedzi na delikatny dotyk, a także tępym, rwącym bólem w okolicy stóp i podudzi.
Skąd bierze się neuropatia cukrzycowa? Długotrwale podwyższone stężenie glukozy we krwi skutkuje występowaniem zmian w budowie włókien nerwowych, a co za tym idzie, zaburzeniem przewodzenia impulsów nerwowych. Im szybciej wprowadzi się i odpowiednio stosuje leczenie cukrzycy, tym mniejsza szansa na wystąpienie neuropatii.
Cukrzycowa choroba oczu
Przewlekły wysoki poziom glukozy we krwi wpływa niekorzystnie na niemal wszystkie struktury oka. Pod pojęciem cukrzycowej choroby oczu kryje się wiele schorzeń, z czego najczęściej występującą jednostką jest retinopatia cukrzycowa. Wysoka glikemia wpływa na uszkodzenie naczyń krwionośnych odżywiających gałkę oczną oraz nerwów przewodzących bodźce wzrokowe. W efekcie pojawiają się obrzęki siatkówki, która jest skłonna do krwawień. Zaawansowane postaci choroby prowadzą do pogorszenia wzroku lub nawet jego utraty.
Podobnie jak wiele innych powikłań, cukrzycowa choroba oczu występuje częściej u osób z innymi chorobami towarzyszącymi, czyli nadciśnieniem tętniczym i miażdżycą, czynnikami ryzyka są również ciąża i zaćma.
Neuroartropatia Charcota
Powikłanie to występuje po wielu latach chorowania na cukrzycę i polega na nasilaniu się zwyrodnienia jednego lub wielu stawów w wyniku nieprawidłowego unerwienia. Neuroartropatia Charcota (artropatia neurogenna, staw Charcota) pojawia się najczęściej jednostronnie w stawie stopy – skokowym lub jednym ze śródstopnych i śródstopno-paliczkowych. Schorzenie charakteryzuje się tym, że przebiega bezboleśnie. Na skutek zaburzonego odczuwania bólu, w stawie zaczyna występować nadmierna ruchomość, w wyniku czego pojawiają się rozciągnięcia i zwyrodnienia torebki stawowej i więzadeł. Wraz z postępem choroby, nieprawidłowo ułożone powierzchnie stawowe nie przenoszą już wystarczającej części obciążeń, a chrząstki stawowe ulegają zwłóknieniu i rozpadowi. Kości w okolicy stawu ulegają mikro-zniszczeniom, co często prowadzi do zakażeń i konieczności amputacji.
Choroba niedokrwienna serca
Upośledzenie ukrwienia ciała wpływa między innymi na niewystarczające dotlenienie komórek serca. To może skutkować niewydolnością krążeniową – warto zaznaczyć, że aż połowa diabetyków cierpi na chorobę niedokrwienną serca.
Choroba niedokrwienna małych naczyń
Jest to jednostka chorobowa dotycząca małych naczyń mózgowych, których uszkodzenie może skutkować degradacją istoty białej mózgu. To z kolei przyczynia się do zwiększenia ryzyka demencji, udaru mózgu czy problemów z chodzeniem.
Choroba niedokrwienna dużych naczyń
Tym terminem określa się ogół zmian w dużych i średnich naczyniach krwionośnych, charakterystycznych dla przebiegu cukrzycy. Choroba niedokrwienna dużych naczyń może prowadzić między innymi do zawału serca.
Udar niedokrwienny
Powikłania cukrzycowe związane z układem krążenia mogą prowadzić do powstania zakrzepów i udaru niedokrwiennego mózgu. U diabetyków występuje aż sześciokrotnie wyższe ryzyko udaru niż u osób zdrowych.
Choroby skórne
Niedostatecznie odżywiona skóra cukrzyka cechuje się nadmierną suchością, tendencją do występowania zmian w postaci wyprysków oraz złuszczania się. To w połączeniu z charakterystycznym dla cukrzycy świądem, może prowadzić do występowania zakażeń skóry.
mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska
Odtrucie alkoholowe to proces, podczas którego osoba, pozostająca w stanie upojenia alkoholowego przez dłuższy czas powoli wraca do normalnego życia. Detox alkoholowy dotyczy głównie pacjentów uzależnionych od alkoholu – alkoholików. Zmniejszenie dawki spożywanych trunków przez osoby przerywające ciąg alkoholowy wywołuje dolegliwości natury fizycznej i psychicznej – np. kac, majaczenie alkoholowe. Zadaniem kroplówek podawanych w trakcie odtrucia alkoholowego jest ułatwienie przerwania ciągu i łagodzenie stresu, na który narażony jest pacjent oraz zapobieganie ciężkim powikłaniom – np. udar, zawał serca, padaczka, marskość wątroby, zapalenie trzustki.
Odtrucie alkoholowe nie jest metodą leczenia alkoholizmu. Substancje farmakologiczne stosowane podczas detoxu mają łagodzić objawy zespołu abstynencyjnego (np. uspokajające działanie benzodiazepin “zastępuje” etanol przez co objawy odstawienia mogą być łatwiejsze do zniesienia). Do leczenia zespołu zależności alkoholowej (ZZA) służy psychoterapia i ewentualnie leki wspomagające abstynencję – np. wszywka alkoholowa.
Leki nasenne podczas odtrucia alkoholowego
Etanol działa hamująco na ośrodkowy układ nerwowy – powoduje uspokojenie, a w dużych ilościach nawet uśpienie. Zmniejszenie dawki zażywanego etanolu przez osobę uzależnioną, wychodzącą z ciągu alkoholowego może doprowadzić do gwałtownego pobudzenia czynności jej układu nerwowego. Dlatego jednym z najczęstszych objawów alkoholowego zespołu abstynencyjnego jest niepokój, pobudzenie psychoruchowe i bezsenność. Wymienione symptomy można łagodzić np. za pomocą leków nasennych, ale tylko jeżeli jest to bezwzględnie konieczne. Zbyt liberalne podejście do stosowania leków nasennych może wywołać więcej szkody niż korzyści w długofalowej perspektywie czasowej.
Powrót do normalności po ciągu alkoholowym może potrwać kilka dni i odbywa się przy udziale osoby przerywającej ciąg – tzn. nie da się całkowicie uniknąć kaca – trzeba się z nim zmierzyć. Część alkoholików oczekuje, że po kroplówce prześpi kaca i obudzi się jak będzie „po wszystkim”. Nadużywanie nasennych farmaceutyków może być jednak niebezpieczne. Niektórzy alkoholicy „początkujący” z tabletkami uspokajającymi popadają głębiej w alkoholizm przez leki nasenne. Początkowo tabletki nasenne pomagają im przespać kaca. Niestety po pewnym czasie okazuje się, że terapeutyczne dawki tych leków stają się niewystarczające a pacjent cierpiący na zespół zależności alkoholowej staje się również uzależniony od leków. Wówczas kac, który wcześniej był trudny do zniesienia staje się jeszcze gorszy. Odrębną kwestią są działania uboczne leków nasennych jak – osłabienie koncentracji, zaburzenia równowagi i funkcji oddechowych. Przepisując leki uspokajające osobom uzależnionym trzeba mieć na uwadze, że pewna grupa pacjentów może łączyć te substancje z alkoholem.
Detox nie leczy uzależnienia, to że alkoholik przestał na chwilę pić nie oznacza, że poradził sobie z uzależnieniem. Jedynym sposobem dającym szansę na pokonanie uzależnienia jest psychoterapia, która może nauczyć alkoholika jak żyć w trzeźwości z uzależnieniem. Długofalowo żaden medykament nie rozwiąże problemu alkoholika, który może rozwiązać tylko on sam. Paradoksalnie alkoholikom ciężko jest zrozumieć, że wybierając trzeźwość wybierają siebie. Pozostając pod wpływem alkoholu rezygnują z życia. Terapeuci twierdzą, że ten nałóg to powolne samobójstwo. Alkoholicy nadużywający leków uspokajających wykonują unik – oszukują siebie i otoczenie, że się leczą.
Benzodiazepiny
Potocznie nazywane bezno. To grupa leków psychotropowych o działaniu przeciwdrgawkowym, przeciwlękowym, nasennym i zmniejszającym napięcie mięśniowe. Przykładowe preparaty z tej kategorii to diazepam (Relanium, Valium), klonazepam, alprazolam (np. Xanax), estazolam, midazolam (Dormicum), kwetiapina (Ketrel). Znajdują one zastosowanie w neurologii i psychiatrii do leczenia padaczek i drgawek, stanów lękowych, bezsenności, schizofrenii, choroby afektywnej dwubiegunowej oraz w terapii odwykowej do łagodzenia ostrych objawów zespołu abstynencyjnego.
Diazepiny potęgują działanie alkoholu a w większych dawkach wykazują działanie narkotyczne. Mogą wchodzić w reakcje z innymi farmaceutykami, są niebezpieczne w połączeniu z silnymi lekami przeciwbólowymi.
Nadużywanie benzodiazepin
W praktyce, część alkoholików korzysta z pomocy kilku niezależnych lekarzy jednocześnie w celu wyłudzenia leków psychotropowych, od których się uzależniają. Co gorsza niektórzy chorzy zażywają pigułki nasenne jednocześnie z alkoholem. Dlatego podawanie substancji uspokajających podczas odtrucia alkoholowego w domu bezpieczniej jest ograniczyć do absolutnego minimum. Pacjentów dotkniętych zespołem zależności alkoholowej, którzy bezwzględnie wymagają stosowania diazepin lepiej jest kierować na leczenie zamknięte. Podczas pobytu w szpitalu można kontrolować dawkę przyjmowanych leków i funkcje życiowe pacjenta.
Najprawdopodobniej w przyszłości częstość stosowania „farmakologicznych uspokajaczy” u osób z zespołem zależności alkoholowej poza zespołem abstynencyjnym zostanie ograniczona na korzyść psychoterapii. Pacjentom pozwoli to na uzyskanie długofalowych korzyści terapeutycznych.
Alternatywa dla benzodiazepin?
Niebenzodiazepiny to inna grupa leków wspomagających zasypianie, która powstała z myślą o redukcji skutków ubocznych benzodiazepin. W praktyce okazało się jednak, że działanie obu grup jest podobne, a główna różnica polega na innej budowie chemicznej. Przykładowe związki to np. zolpidem (Stilnox), zopiklon (Imovane).
Padaczka alkoholowa
Alkoholicy przerywający ciąg często obawiają się wystąpienia padaczki alkoholowej – duże napady pierwotnie. Odczuwają również niepokój interpretując każde drżenie, jako zwiastun nadchodzącego napadu. Czasami drżączka ma charakter tężyczkowy i wynika z zaburzeń elektrolitowych spowodowanych nadmierną konsumpcją alkoholu. Pacjenci, u których w przeszłości wystąpił napad padaczkowy powinni stosować odpowiednie leczenie pod kontrolą neurologa oraz kategorycznie unikać alkoholu (leczenie padaczkowe wymaga abstynencji). Powtarzające się napady padaczki alkoholowej mogą doprowadzić do rozwoju padaczki utrwalonej (epilepsja) szczególnie jeżeli występują dodatkowe czynniki ryzyka jak np. urazy głowy, o które jest nietrudno pod wpływem alkoholu.
Odtrucie alkoholowe w domu
Odtrucie alkoholowe w domu obejmuje leczenie farmakologiczne drogą dożylną (kroplówka, kroplówka na kaca) i pokarmową (tabletki). Łagodzenie objawów zatrucia alkoholem albo zespołu abstynencyjnego może wymagać od jednej do kilku wizyt. Detox w domu to wygoda i oszczędność czasu, ale terapia w tej formie nie jest przeznaczona dla każdego. Z terapii zamkniętej powinni skorzystć alkoholicy wymagający dożylnego stosowania benzodiazepin oraz leków przeciw psychotycznych (np. haloperidol). Odtrucie alkoholowe nie leczy choroby podstawowej, którą jest zespół zależności alkoholowej.
