Kategoria: bezpieczne wakacje

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Lato sprzyja aktywności owadów. Ukąszenie pszczoły, osy, szerszenia lub mrówki (błonkoskrzydłe) powoduje miejscową reakcję alergiczną, która u osób uczulonych może się rozwinąć w zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny. Prawdopodobieństwo anafilaksji w odpowiedzi na owadzi jad jest niewielkie, ale istotnie rośnie po przekroczeniu 40 roku życia. Planując letni wypoczynek na łonie natury warto jest się zaopatrzyć w automatyczny wstrzykiwacz z adrenaliną, która hamuje reakcję anafilaktyczną tym bardziej, że niealergiczne czynniki takie jak ciepło czy wysiłek fizyczny również mogą wywołać anafilaksję. Statystyczne dziecko ma 38% prawdopodobieństwo ukąszenia przez błonkówkę przed ukończeniem 14 roku życia. Z danych zgromadzonych przez NORA wynika, że w Europie ukąszenia owadów odpowiadają za ⅕ i ½ reakcji anafilaktycznych odpowiednio u dzieci i dorosłych. Reasumując alergia na ukąszenie owada jest jedną z najczęstszych przyczyn szoku anafilaktycznego.

Czym jest i jak działa jad owadów błonkoskrzydłych 

Jad pszczół, os i spokrewnionych z nimi owadów jest mieszaniną peptydów i białek. Do najsilniejszych alergenów należą enzymy lityczne – fosfolipaza, hialuronidaza, kwaśna fosfataza, proteaza serynowa, które rozkładają tkanki w miejscu ukąszenia. Peptyd melityna stanowi 50% masy jadu pszczoły miodnej a jego właściwości biochemiczne polegają na niszczeniu błon komórkowych (powoduje rozpad komórek i obrzęk) oraz aktywacji receptorów bólowych. Owady żyjące w stadzie używają jadu do obrony (np. pszczoły) podczas gdy osobniki prowadzące samotniczy tryb życia (np. osy) wykorzystują jad do polowania. Pszczoły żądlą jednokrotnie podczas gdy osy mogą kąsać wielokrotnie wstrzykując mniejsze ilości jadu. 

Co najczęściej dzieje się po ukąszeniu przez owada

Większość owadzich ukąszeń jest niegroźna. W przypadku ograniczonej, krótkotrwałej reakcji alergicznej miejscu ukąszenia najczęściej towarzyszy zaczerwienienie i obrzęk o średnicy kilku centymetrów oraz ból i swędzenie. Rzadziej występuje tzw. duża reakcja miejscowa – średnica rumienia przekracza 10 cm i utrzymuje się przez więcej niż 24 godziny.

Reakcja nadwrażliwości na jad os i pszczół

Za reakcję alergiczną odpowiadają mastocyty (komórki tuczne), których podstawową funkcją fizjologiczną jest natychmiastowe wywołanie lokalnego stanu zapalnego i aktywacja odpowiedzi immunologicznej po rozpoznaniu antygenu. Gwałtowna degranulacja mastocytów powoduje uwolnienie dużych ilości histaminy (mediatory stanu zapalnego), która może doprowadzić do uogólnionej reakcji odpornośćiowej i wstrząsu anafilaktycznego. Mastocytoza – czyli nieprawidłowe gromadzenie się komórek tucznych zwiększa ryzyko wstrząsu anafilaktycznego. 

W uogólnionej reakcji anafilaktycznej histamina zwiększa przepuszczalność i rozszerza naczynia krwionośne. Powoduje to pokrzywkę i zaczerwienie, obrzęk twarzy i gardła, spadek ciśnienia krwi, wzrost tętna i niewydolność krążenia. Ponadto dochodzi do skurczu mięśni oskrzeli i przewodu pokarmowego mogących wywołać odpowiednio duszność oraz nudności i wymioty. U ciężarnych może dojść do poronienia w wyniku skurczu macicy.

Co zrobić jeśli ukąsi osa albo inny owad

Stres uznawany jest za czynnik ryzyka niealergicznego wstrząsu anafilaktycznego, dlatego po ugryzieniu należy zachować spokój gdyż prawdopodobieństwo powikłań jest niewielkie a nerwy mogą nasilać objawy. Jeżeli reakcja miejscowa po ugryzieniu jest niewielka to wystarczy usunąć żądło o ile pozostało w miejscu ukąszenia. W przypadku dużej reakcji miejscowej skuteczne są leki przeciwhistaminowe II generacji (nie powodują otępienia, sedacji) – np. loratadyna i jej pochodne, cetyryzyna i jej modyfikacje a także feksofenadyna (leki OTC – bez recepty). Niektóre z tych leków występują w postaci tabletek rozpuszczalnych w ustach – działają bardzo szybko i nie powodują ryzyka zakrztuszenia. Jeśli leki przeciwhistaminowe nie przyniosą oczekiwanego efektu lekarz może zalecić stosowanie glikokortykosteroidów w formie maści i/lub tabletek. W sytuacji np. przypadkowego połknięcia osy należy niezwłocznie zgłosić się po pomoc medyczną gdyż ukąszenie i lokalny obrzęk w okolicach przełyku może utrudnić oddychanie. Osy chętnie żerują na lukrowanych wypiekach, dlatego przyglądajmy się szczególnie pożywieniu, po które sięgają dzieci. Osoby uczulone na jad owadów bezwzględnie powinny mieć przy sobie wstrzykiwacz z adrenaliną szczególnie jeżeli wybierają się do miejsc oddalonych od ośrodków medycznych lub trudno dostępnych „odludzi” (np. góry, lasy, jeziora).

Podsumowanie 

Wstrząs anafilaktyczny to ogólnoustrojowa reakcja nadwrażliwości. Może zostać wywołana przez czynniki alergiczne (np. jad owada, lek, pokarm) lub niealergiczne (np. ciepło, stres, nadmierny wysiłek fizyczny). Anafilaksja najczęściej dotyczy dzieci a jej przyczyną w tej grupie są głównie alergie pokarmowe. U dorosłych reakcje anafilaktyczne występują głównie u kobiet a podstawowymi czynnikami ryzyka są kolejno jad owadów, leki i pokarmy. Do niealergicznych czynników mogących wywołać wstrząs anafilaktyczny zaliczamy skrajne temperatury, stres, wysiłek fizyczny. Wakacje to ciepły okres, któremu towarzyszy zwiększona aktywność owadów. W ciepłe dni jesteśmy również narażeni na przegrzanie a zmiany diety związane z wyjazdami mogą powodować alergie pokarmowe. Reasumując podczas urlopu dochodzi do nagromadzenia czynników mogących wywołać wstrząs anafilaktyczny. Wyjeżdżając na wakacje warto jest się zaopatrzyć w adrenalinę, której szybkie podanie może zahamować rozwój wstrząsu anafilaktycznego.

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Skóra jest główną barierą ochronną i największym narządem ludzkiego ciała, a jej nowotwory należą do najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych. Lawinowo rosnąca liczba przypadków przybiera kształt pandemii stając się wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Wyróżniamy 3 złośliwe nowotwory skóry, które możemy podzielić na czerniakowe (barwnikowe) i nieczerniakowe (niebarwnikowe). Do tych drugich zaliczamy raka podstawnokomórkowego i kolczystokomórkowego. Głównym czynnikiem ryzyka nowotworu skóry jest ekspozycja na słońce, a w szególności oparzenia słoneczne w wieku dziecięcym. Osoby o jasnej karnacji są bardziej podatne na działanie słońca. Kremy z filtrem zapobiegają, niektórym nowotworom skóry. Do profilaktyki nowotworów skóry zaliczamy również unikanie solariów i ekspozycji na słońce oraz noszenie odzieży (kapelusz, długi rękaw itp.). Pod wpływem rakotwórczego promieniowania ultrafioletowego (UV), w skórze wytwarzana jest witamina D, niezbędna np. do prawidłowego rozwoju kości. Definicja witamin zakłada jednak, że są to związki których organizm nie może sam wyprodukować i muszą one zostać dostarczone z pożywieniem. Z tego artykułu dowiesz się jak unikać raka skóry i zapewnić sobie odpowiednią ilość witaminy D.  

Wpływ promieniowania słonecznego na powstawanie nowotworów

Życiodajne promieniowanie słoneczne dostarcza do ziemi niejednorodny strumień fal elektromagnetycznych. Promieniowanie UV w zakresie od około 250 do 300 nm (granica pomiędzy UV-C i UV-B) jest szczególnie niezdrowe dla organizmów żywych dlatego, że uszkadza biopolimery – białka i kwasy nukleinowe. DNA i RNA będące nośnikami  informacji genetycznej silnie pochłaniają promieniowanie o długości 260 nm, w wyniku czego może dochodzić do mutacji genetycznych i nowotworów. Białka wykazują maksimum absorpcji przy 280 nm.

Warstwa ozonowa (trójcząsteczkowy tlen, ozon, O3) stanowi naturalny filtr chroniący naszą planetę przed nadmierną ilością promieniowania UV. Dziura ozonowa czyli antropogeniczne uszkodzenie warstwy ozonowej sprawia, że jesteśmy bardziej narażeni na promieniowanie UV. Dodatkowo w naszej szerokości geograficznej występują naturalne fluktuacje stężenia ozonu w stratosferze. W związku z cyrkulacją atmosfery wiosną koncentracja ozonu w stratosferze może spaść nawet o 30%. Latem dociera do nas więcej promieniowania słonecznego. Dlatego w okresie wiosenno-letnim powinniśmy przywiązywać szczególną uwagę do stosowania filtrów ochronnych (kremy i ubrania ochronne – np. kapelusze).

Czerniak

Czerniak jest barwnikowym nowotworem złośliwym, który pochodzi od melanocytów czyli komórek pigmentowych naskórka (zewnętrzna warstwa). Zadaniem melanocytów jest produkcja barwnej melaniny, która wydzielana jest w odpowiedzi na promieniowanie słoneczne i ma zapobiegać docieraniu światła UV w głąb skóry. Czerniaki zaczynają się pojawiać po 40 roku życia, ale na ryzyko ich wystąpienia istotnie wpływają oparzenia słoneczne z dzieciństwa. Dla skóry najniebezpieczniejsza jest krótkotrwała i intensywna ekspozycja słoneczna. Osoby o jasnej karnacji mają mniej melaniny dlatego są bardziej podatne na oparzenia słoneczne. Kąpiele słoneczne w solariach zwiększają ryzyko nowotoworu. Obecność znamion barwnikowych – tzw, pieprzyków zwiększa ryzyko czerniaka szczególnie jeśli połączona jest z intensywnym opalaniem. 25% czerniaków powstaje z pieprzyków. Występowanie czerniaka w rodzinie (predyspozycje genetyczne) również podnosi ryzyko zachorowania. Aktualnie brakuje dowodów na to aby kremy z filtrem UV zapobiegały występowaniu czerniaka jednak są one rekomendowane gdyż zmniejszają ryzyko wystąpienia innych nowotworów. Czerniak jest najrzadszym z raków skóry, stanowi około 1 – 4% wszystkich przypadków, ale daje przerzuty i jest najbardziej zjadliwy gdyż odpowiada za 80% zgonów. 

Rak kolczystokomórkowy

Rak płaskonabłonkowy popularnie nazywany kolczystokomórkowym, wywodzi się z komórek naskórka, jest jedną z dwóch niebarwnikowych odmian nowotworów skóry. Jest łagdniejszy od czerniaka i groźniejszy niż rak podstawnokomórkowy. Opowiada za 20% przypadków złośliwych nowotworów skóry. Promieniowanie UV, przewlekłe stany zapalne, wirusy HPV lub HIV silnie korelują z występowaniem tego wariantu raka.

Rak podstawnokomórkowy

Niebarwnikowa, najłagodniejsza i najczęstsza z 3 omawianych odmian nowotworów skóry. Rzadko przerzutuje, stanowi około 80% przypadków nowotworów skóry. Najczęściej pojawia się w okolicy głowy, która jest nieustannie narażona na promieniowanie świetlne.

Witamina D – funkcje, opalanie i dieta

Podstawową funkcją witaminy D jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. Jej niedobór powoduje, że kości są miękkie i podatne na wykrzywianie. Na początku XX wieku zaobserwowano, że krzywica koreluje z ograniczeniem dostępu do światła u dzieci a ekspozycja na światło słoneczne zapobiega występowaniu tej choroby. Później zbadano, że promieniowanie UV odpowiada za wytwarzanie witaminy D w naskórku człowieka. 

Barwnik ochronny skóry – melanina, jest wydzielany w odpowiedzi na ekspozycję słoneczną i hamuje produkcję witaminy D. Analogicznie kremy z filtrem blokują produkcję witaminy D, ale zmniejszają ryzyko raka skóry. Współczesne badania wskazują, że witamina D ma znacznie szersze znaczenie, regulując aktywność około 200 genów szeroko wpływa na fizjologię ludzkiego organizmu. Reasumując witamina D jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego ciała. Z drugiej strony jej wytwarzanie podczas kąpieli słonecznych zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu. Co ciekawe witamina D jest jedyną witaminą, którą organizm ludzki potrafi  syntetyzować, wszystkie pozostałe związki z tej grupy muszą zostać dostarczone z pokarmem. Witamina D występuje w pożywieniu w niewielkich ilościach – znajdziemy ją w oleju niektórych ryb i suszonych na słońcu grzybów. W niektórych krajach witamina D jest dodawana do pożywiania. Suplementy i leki oparte na witaminie D mogą zaspokoić zapotrzebowanie na witaminę D ograniczając konieczność ekspozycji na słońce i zmniejszając ryzyko nowotworu.

Suplementacja witaminy D3

Dobowe zapotrzebowanie na witaminę D u zdrowych osób dorosłych i dzieci powyżej piątego roku życia niezależnie od płci wynosi 10 mikrogramów (µg). Dawki dla młodszych dzieci, niemowląt i noworodków są wyższe – do 25 µg. Na wielkość rekomendowanego spożycia mają wpływ np. pora roku i masa ciała. Trudno jest zbilansować dietę, która zapewniłaby odpowiedni poziom witaminy D, a ekspozycja na słońce jest niebezpieczna dla zdrowia. Dlatego należy suplementować witaminę D.

Witamina D jest dobrze przyswajalna z doustnych suplementów diety. Witamina D zaliczana jest do witamin lipofilowych – rozpuszcz się w tłuszczach dlatego waro wybierać jej płynne formulacje. Witaminę D można podać bezpośrednio do krwioobiegu – w kroplówce witaminowej. W niektórych krajach Witaminę D dodaje się do pożywienia analogicznie jak tiaminę. 

Jak uzyskać piękną opaleniznę bez opalania

Samoopalacze są alternatywą dla kąpieli słonecznych. Współczesne kremy opalające wydają się być bezpieczne dla zdrowia a uzyskana za ich pomocą opalenizna wygląda naturalnie.

Podsumowanie

Dziura ozonowa powoduje, że do powierzchni ziemi dociera większa ilość rakotwórczego promieniowania UV. Opalenizna jest reakcją ochronną skóry na nadmiar promieniowania słonecznego. Promieniowanie świetlne stymuluje wytwarzanie witaminy D w skórze, ale związek ten można suplementować. Krótkotrwała lecz intensywna kąpiel słoneczna niebezpiecznie zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu skóry. Najbardziej podatne na oparzenia słoneczne są dzieci oraz osoby o jasnej karnacji. Należy stosować bariery ochronne i unikać bezpośredniej ekspozycji na słońce. Zalecana jest suplementacja witaminy D z uwzględnieniem dawki dostarczanej w diecie. Naturalnie wyglądającą opaleniznę można uzyskać za pomocą samoopalacza.