Tlenek węgla (CO, czad) jest jednym z najczęstszych zanieczyszczeń powietrza. Stanowi on składnik smogu, który w naszych szerokościach geograficznych jest szczególnie dokuczliwy w tzw. sezonie grzewczym (październik – marzec). Zatrucie tlenkiem węgla (zaczadzenie) jest najczęściej notowanym zatruciem spontanicznym lub samobójczym. W Polsce w sezonie grzewczym 2021- 2022 śmiertelnie zatruło się czadem 68 osób. Zaczadzeniu towarzyszą łatwe do zbagatelizowania – niespecyficzne, “grypopodobne” objawy – ból i zawroty głowy, ogólne osłabienie, przyśpieszony rytm serca. Większości zatruć można uniknąć gdyż ich przyczyną jest niesprawna instalacja grzewcza i/lub wentylacja w pomieszczeniach użytkowych. Z tego artykułu dowiesz się jak działa czad na organizm ludzki, co zrobić jeśli podejrzewasz, że doszło do zatrucia tlenkiem węgla a przede wszystkim jak uniknąć zatrucia tlenkiem węgla.
Skąd bierze się tlenek węgla
Tlenek węgla jest ubocznym produktem reakcji spalania (utleniania). Najwięcej CO powstaje w reakcji tzw. niepełnego spalania czyli gdy jest za mało tlenu (O2), utleniacza. Warto zaznaczyć, że taki proces jest nie tylko groźny dla zdrowia, ale również nieprzyjemny dla portfela – bo część paliwa po prostu się marnuje w konsekwencji niepełnego utleniania. W warunkach domowych do tego typu sytuacji najczęściej dochodzi zimą gdy pomieszczenia z urządzeniami grzewczymi na paliwa kopalne (np. gaz, olej opałowy, węgiel) nie mają prawidłowej wentylacji. W wyniku braku dostępu świeżego powietrza zaczyna brakować tlenu i podczas spalania zamiast dwutlenku węgla powstaje toksyczny czad.
Jak uniknąć zatrucia czadem w domu
Czad jest gazem bezwonnym i bezbarwnym – człowiek nie może go wykryć za pomocą zmysłów. Tlenek węgla zabija po cichu. Do zaczadzeń dochodzi np. podczas kąpieli, gdy w łazienkach woda użytkowa podgrzewana jest np. za pomocą piecyków gazowych. Zimą, rzadziej wietrzymy, niesłusznie obawiając się, że w ten sposób znacznie wzrosną nasze rachunki za ogrzewanie. Dodatkowo, niektórzy bezmyślnie zasłaniają otwory wentylacyjne, żeby “ograniczyć straty ciepła” i nie czyszczą przewodów kominowych. W tym miejscu należy podkreślić, że przegląd wentylacji kominowej należy obowiązkowo wykonać minimum raz w roku (Art. 62. Prawo budowlane), a w dolnej części drzwi do łazienki powinny być otwory wentylacyjne. Warto jest też zaopatrzyć się w czujnik czadu, który uruchomi alarm gdy stężenie tlenku węgla w otoczeniu stanie się niebezpieczne. Czujnik może nam uratować życie szczególnie podczas snu – czad zabija po cichu – wdychając tlenek węgla można się “bezboleśnie udusić”. Wietrzenie jest kolejnym elementem, który zabezpieczy nas nie tylko przed przypadkowym zatruciem, ale również ochroni przed rozwojem chorobotwórczego grzyba w pomieszczeniach.
Pojawiają się doniesienia na temat zaczadzenia u osób palących fajkę wodną (shisa).
Żeby zabezpieczyć się przed tlenkiem węgla:
- zleć przegląd i czyszczenie przewodów kominowych przed rozpoczęciem każdego sezonu grzewczego,
- wietrz pomieszczenia,
- zapewnij dopływ świeżego powietrza i odprowadzenie spalin w pomieszczeniach, w których znajdują się piece na paliwa kopalne (nigdy nie zasłaniaj otworów wentylacyjnych),
- zainstaluj czujnik czadu,
- raz na jakiś czas zleć przegląd pieca.
Pamiętaj! Blokowanie wentylacji nie sprawi, że zaoszczędzisz na ogrzewaniu. Podczas wietrzenia z pomieszczeń usuwane jest powietrze, które charakteryzuje się małą gęstością a co za tym idzie magazynuje ono niewiele ciepła (w budynku ciepło gromadzone jest w elementach o dużej gęstości – np. mur, strop). Reakcja spalania potrzebuje świeżego powietrza żeby mogła zachodzić wydajnie – inaczej część paliwa, za które płacisz się marnuje. Wentyluj pomieszczenia – spaliny i “zużyte powietrze” muszą opuścić budynek, żeby mogło wejść świeże powietrze – brak różnicy ciśnień hamuje ruch powietrza. Jeżeli chcesz zaoszczędzić na ogrzewaniu zwróć uwagę na ocieplenie ścian, stropu, dachu.
Objawy zaczadzenia – co zrobić gdy podejrzewasz zatrucie?
Wdychanie tlenku węgla powoduje niespecyficzne objawy takie jak – ból i zawroty głowy, ogólne zmęczenie, nudności i wymioty, niewyraźne widzenie, wzrost tętna i skrócenie oddechu, senność i utrata koncentracji. W dalszej kolejności mogą się pojawić objawy charakterystyczne dla parkinsonizmu (drżenie, spowolnienie ruchów). Czad “wypiera” tlen z organizmu dlatego pierwsze objawy manifestują organy, które zużywają najwięcej tlenu – układ nerwowy i krwionośny. Nasilenie objawów, zależy od zawartości CO w mieszaninie oddechowej, częstotliwości i objętości oddechów oraz czasu ekspozycji.
Jeżeli podejrzewasz, że doszło do zatrucia tlenkiem węgla to w pierwszej kolejności musisz przerwać kontakt chorego z tlenkiem węgla – np. rozpocząć wietrzenie pomieszczenia lub przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce skąd wezwiesz zespół ratownictwa medycznego.
Leczenie zatrucia czadem w warunkach szpitalnych opiera się przede wszystkim na podawaniu czystego tlenu. W dalszej kolejności może zostać wdrożona terapia w komorze hiperbarycznej lub transfuzja krwi. Zaczadzonych pacjentów dotyka również kwasica, którą koryguje się podając kroplówki.
Diagnostyka zaczadzenia
Biomarkerem zaczadzenia jest karboksyhemoglobina (hemoglobina związana z czadem), która nie powinna przekraczać poziomu 5% a u palaczy 10% całej hemoglobiny. Stopień wysycenia hemoglobiny tlenkiem węgla nie koreluje z nasileniem objawów. U zaczadzonych występują zaburzenia repolaryzacji serca widoczne w tzw. odcinku ST badania EKG.
Jak działa tlenek węgla w organizmie ludzkim
Najczęściej czad trafia do organizmu poprzez wdychanie (inhalacja). CO niemal natychmiast wiąże się z żelazem wbudowanym w białka (np. hemoglobina, mioglobina, cytochrom C) powodując ich inaktywację. Fizjologicznie hemoglobina odpowiada za dostarczenie tlenu z płuc, poprzez krwioobieg do tkanek i usunięcie dwutlenku węgla (CO2) w odwrotnym kierunku. Niestety hemoglobina wykazuje około 200 większe powinowactwo do tlenku węgla niż do tlenu, dlatego w niefizjologicznych warunkach wzrostu stężenia czadu przestaje transportować tlen wywołując niedotlenienie tkanek. Tlenek węgla rozpuszcza się również w osoczu krwi gdzie w analogiczny sposób, równolegle dochodzi do zablokowania aktywności cytochromu C. Inaktywacja cytochromu C prowadzi do zatrzymania oddychania komórkowego szybko wywołując objawy ze strony organów o największym zapotrzebowaniu na tlen – mózg, serce. Aktywacja płytek krwi przez czad zwiększa ryzyko zakrzepowo-zatorowe.
Podsumowanie
Czad jest śmiertelną trucizną, która zabija po cichu. Tlenek węgla odpowiada za większość przypadkowych zatruć pomimo, że ryzyko wypadku zatrucia można łatwo zniwelować. Tlenek węgla jest produktem ubocznym procesu spalania, powstaje w suboptymalnych warunkach reakcji utleniania- bez optymalnego dostępu świeżego powietrza. Czad wypiera tlen z organizmu, powodując niedotlenienie i uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i krwionośnego.
