Kwasica (acydoza, acidoza) jest zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej polegającym na obniżeniu pH krwi. Kwasica metaboliczna wynika bezpośrednio ze spadku stężenia anionów wodorowęglanowych (kwasica nieoddechowa) we krwi. Acidoza oddechowa polega na gromadzeniu się dwutlenku węgla w związku z upośledzeniem oddychania. Kwasica nie jest chorobą samą w sobie a objawem przebiegu innych stanów patologicznych (niewydolności). Kwasica metaboliczna może być objawem np. cukrzycy, alkoholizmu, marskości wątroby. Diagnostyka kwasicy wymaga pobrania krwi, a jej leczenie bezpośrednie oparte jest na podawaniu kroplówek lub tlenoterapii. Leczenie przyczynowe kwasicy polega na prawidłowym rozpoznaniu i terapii choroby podstawowej odpowiedzialnej za spadek pH krwi.
Równowaga kwasowo-zasadowa organizmu
Krew jest układem buforowym, który gwarantuje optymalną pracę innych tkanek i organów. pH krwi zdrowego człowieka znajduje się w zakresie od 7,35 do 7,45 – poniżej tego zakresu mówimy o kwasicy (spadek pH ↓) a powyżej o zasadowicy (wzrost pH ↑). Nerki i płuca są głównymi narządami odpowiedzialnymi za regulację pH krwi i utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. Niewydolność nerek może wywołać zasadowicę (alkaloza) lub kwasicę metaboliczną nieoddechową. Analogicznie, zaburzenia ze strony układu oddechowego mogą spowodować zasadowicę lub kwasicę oddechową.
Kwasica oddechowa i kwasica metaboliczna
Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej mogą mieć różne podłoże. Spadkowi stężenia jonów HCO3- zazwyczaj towarzyszą inne zaburzenia biochemiczne. Wzrostowi ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi zawsze towarzyszy spadek ciśnienia tlenu. Poniżej wymieniam rodzaje i przyczyny kwasicy.
- Kwasica metaboliczna
- Kwasica ketonowa najczęściej wynika z niedoboru insuliny u osób cierpiących na cukrzycę. Komórki nie wchłaniają glukozy z krwiobiegu. Tkanki odżywiają się tłuszczami (lipoliza), co prowadzi do nadmiernej produkcji ciał ketonowych. Hiperglikemia wywołuje diurezę osmotyczną – odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe. Nieleczona kwasica cukrzycowa prowadzi do arytmii serca, śpiączki i zagraża życiu. Do rozwoju kwasicy ketonowej dochodzi również podczas długotrwałego spożywania alkoholu – tzw. kwasica alkoholowa (zobacz odtrucie alkoholowe, kroplówka na kaca). Stosowanie diety ketogennej bez kontroli poziomu ciał ketonowych może wywołać kwasicę.
- Kwasica mleczanowa – wzrost stężenia kwasu mlekowego we krwi, w następstwie masywnego niedotlenienie tkanek (typ A, np. niewydolność serca, NZK) lub niezależnie od niedotlenienia (typ B, np. metaboliczna choroba genetyczna).
- Kwasica hiperchloremiczna (wzrost poziomu chloru, Cl– we krwi), spowodowana przez przewlekłe biegunki. Podczas rozwolnienia organizm traci wodorowęglan sodu (Na+ HCO3–) i kwasowość krwi wzrasta. Przedawkowanie leków przeczyszczających, podczas leczenia zaparć może być przyczyną kwasicy.
- Nerkowa kwasica cewkowa – retencja kwasów przez nieprawidłową pracę nerek.
- Kwasica oddechowa to wzrost stężenia dwutlenku węgla (CO2 ↑, hiperkapnia) z jednoczesnym spadkiem stężenia tlenu (O2 ↓, hipoksemia) w krwioobiegu. Ten wariant kwasicy wynika ze zmniejszenia przepływu gazów w drogach oddechowych poprzez zmniejszenie ilości lub głębokości oddechów np. w wyniku urazu, przedawkowania leków. Kiedy wentylacja pęcherzykowa jest niewystarczająca (hipowentylacja) CO2 kumuluje się we krwi tworząc kwas węglowy.
Kwasica metaboliczna – kwasica nieoddechowa
Bezpośrednią przyczyną kwasicy metabolicznej jest spadek stężenia jonów HCO3– (wodorowęglanów) we krwi. W następstwie zachwiana zostaje równowaga kwasowo-zasadowa, a przeważający wpływ na pH zaczynają mieć kationy wodorowe (H+). Kwasica metaboliczna może być “wyrównana” jeżeli dojdzie do korekty odczynu pH krwi np. w wyniku regulacji przez płuca poprzez przyspieszenie i pogłębienie oddechu (tzw. oddech Kussmaula, oddech gonionego psa, oddech kwasiczy). Oddech Kussmaula to hiperwentylacja stanowiąca mechanizm wyrównawczy organizmu dla kwasicy metabolicznej. Hiperwentylacja sama w sobie może być przyczyną zasadowicy oddechowej gdyż powoduje spadek zawartości kwaśnego CO2 (↓ hipokapnia) we krwi. .
Objawy kwasicy
Poniżej wymieniam niektóre objawy mogące towarzyszyć kwasicy.
- Osłabienie,
- splątanie i halucynacje,
- senność i śpiączka,
- przyspieszony i pogłębiony oddech,
- nudności i wymioty,
- asteriksje (“trzepotanie” kończyn górnych).
Obraz kliniczny zawsze należy analizować wraz z wynikami badań diagnostycznych.
Diagnostyka kwasicy
Podstawę w diagnostyce kwasicy stanowi badanie gazometryczne krwi tętniczej, w którym określa się stężenia tlenu i dwutlenku węgla. Ponadto oznacza się pH i poziom HCO3– oraz pozostałych elektrolitów (luka anionowa). Istotne jest również zbadanie poziomu glukozy, mocznika oraz kreatyniny we krwi. Diagnostykę można uzupełnić o pomiar stężenia glukozy i ciał ketonowych w moczu. Interpretacja wyników może być trudna ze względu na mechanizmy wyrównawcze organizmu i możliwość występowania zaburzeń mieszanych.
Leczenie kwasicy
W leczeniu ostrej kwasicy metabolicznej podaje się dożylnie wodorowęglan sodu. Terapia przyczynowa nastawiona jest na leczenie choroby podstawowej, która wywołała kwasicę. W leczeniu kwasicy oddechowej stosuje się glikokortykosteroidy rozszerzające oskrzela, tlenoterapię bierną (maska, wąsy) lub mechaniczną (respiratoroterapia) lub hiperbaryczną.
