Cewnikowanie pęcherza to zabieg umożliwiający opróżnienie pęcherza w przypadku zatrzymania moczu. Męska prostata powiększa się wraz z wiekiem, a łagodny przerost prostaty dotyka połowę mężczyzn po 50 roku życia. Przerost prostaty jest jednym z najczęstszych powodów zatrzymania moczu u mężczyzn i wskazaniem do cewnikowania pęcherza moczowego. Jednocześnie, niefortunnie sam przerost prostaty utrudnia założenie cewnika przez cewkę moczową. W takim przypadku do przeprowadzenia zabiegu potrzebne są duże umiejętności manualne a procedurę może ułatwić cewnik z końcówką Tiemanna. Cewnik Tiemanna charakteryzuje się zwężoną i zagiętą końcówką, która ułatwia przejście przez cewkę moczową z wadami anatomicznymi – np. zwężenie lub zastawka. Cewnik z końcówką Tiemanna może być zaopatrzony w balon kotwiący dren w pęcherzu, który umożliwia przewlekłe utrzymywanie cewnika w pęcherzu i jest charakterystyczny dla cewnika Foleya.
Funkcje prostaty, jej przerost i znaczenie testosteronu
Gruczoł krokowy (prostata, stercz) jest elementem męskiego układu moczowo-płciowego. Znajduje się w miednicy, zaraz pod ujściem pęcherza moczowego i okala cewkę moczową. Fizjologicznie gruczoł ten ma kształt i wielkość orzecha włoskiego (waży około 20 gramów) a jego głównym zadaniem jest produkcja mętnego płynu wchodzącego w skład nasienia (sperma). Skurcz mięśni i zmiana kształtu prostaty odpowiada za regulację pomiędzy oddawaniem moczu i wytryskiem. Około 50 roku życia gruczoł ten zaczyna się naturalnie powiększać powodując łagodny (nie nowotworowy) przerost prostaty, która może naciskać na cewkę, zwężać jej światło i utrudniać swobodne oddawanie moczu. Około 50% mężczyzn w wieku 50 lat i 90% 80 latków ma łagodny przerost prostaty, ale problemy w oddawaniu moczu występują u połowy z nich. Za wzrost objętości prostaty odpowiada testosteron – leczenie testosteronem umożliwia rozwój prostaty u pacjentów, których jądra wytwarzają za mało testosteronu (hipogonadyzm). Z kolei kastracja prowadzi do zmniejszenia rozmiarów prostaty. Poziom testosteronu spada wraz z wiekiem podczas gdy łagodny przerost prostaty postępuje, dlatego nie jest jasne jakie jest znaczenie testosteronu dla łagodnego przerostu prostaty – znaczenie mogą mieć inne czynniki. Infekcja, stan zapalny, nowotwór prostaty również mogą powodować powiększenie prostaty i trudności w opróżnianiu pęcherza.
Cewnikowanie podczas przerostu prostaty
Cewnikowanie pęcherza moczowego u mężczyzn jest trudniejsze niż u kobiet. Wynika to bezpośrednio z różnic w budowie układu moczowego. Męska cewka moczowa jest dłuższa i przechodzi przez prostatę. Powiększenie prostaty może powodować zwężenie światła cewki moczowej i zatrzymanie moczu jak i trudność w założeniu cewnika. W skrajnych sytuacjach cewnik napotykając na zwężenie zawija się o 180⁰ i zamiast przejść przez prostatę zawraca na zewnątrz. W takiej sytuacji pomocne są umiejętności manualne oraz cewnik ze zwężoną i zagiętą końcówką (cewnik Tiemanna). Wykonując cewnikowanie przy pomocy cewnika Tiemana należy pamiętać aby zakładać cewnik “noskiem” do góry, w ten sposób dren będzie kierował się prosto w prostatę, podważając zwężenie niczym łom. Balon jest napełniany po umieszczeniu końcówki cewnika w pęcherzu – rozszerzony ma średnicę większą od światła cewki przez co zapobiega wysunięciu drenu z pęcherza. Połączenie końcówki Tiemanna z balonem Foleya pozwala na założenie cewnika u pacjentów z wadami anatomicznymi cewki i przewlekłe utrzymywanie cewnika w pęcherzu.
Poniżej przedstawiono zdjęcie porównawcze przekroju podłużnego końcówek Tiemanna i Nelaton, które stosowane są w cewnikach pęcherzowych. U Góry zwężona i zagięta końcówka Tiemann, na dole zdjęcia najpopularniejsza – zaokrąglona końcówka Nelaton.
Podsumowanie
Prostata powiększa się wraz z wiekiem i utrudnia swobodne opróżnianie pęcherza. Trudności w oddawaniu moczu dotykają 25% mężczyzn w wieku 50 lat i niemal 50% 80 latków. Jeżeli dojdzie do zatrzymania moczu konieczne jest cewnikowanie pęcherza. Niestety przerośnięta prosta utrudnia również założenie cewnika. U chorych z przerośniętą prostatą pomocne są cewniki Tiemanna, które ułatwiają pokonanie anomalii anatomicznych w obrębie cewki moczowej i opróżnienie pęcherza moczowego.
