Cewnik Foleya (Foley’a) jest rodzajem cewnika pęcherzowego, który służy do drenażu moczu i/lub zanieczyszczeń. Cewniki występują w wielu rozmiarach – umożliwiających dopasowanie do potrzeb anatomicznych. W tym artykule zapoznasz się z budową i zasadą działania cewnika Foleya. Dowiesz się również jak dbać o cewnik aby optymalnie służył pacjentowi.
Przeznaczenie cewnika Foleya
Cewnik pęcherzowy typu Foleya jest to dren stosowany do odbarczania tamponady pęcherza moczowego. Prościej – cewnik Foleya – to wężyk umożliwiający opróżnienie pęcherza w przypadku zatrzymania moczu. Zastój moczu jest bolesny i grozi rozwojem infekcji. Częściej używany jest dwudrożny cewnik Foleya. Trójdrożna wersja cewnika Foleya pozwala nie tylko na drenaż moczu, ale również na płukanie pęcherza np. w celu usunięcia skrzepów krwi po zabiegu. Cewniki pęcherzowe nie powinny być stosowane do celów pielęgnacyjnych – u chorych leżących gdyż zwiększają ryzyko infekcji układu moczowego.
Najczęstszą przyczyną zatrzymania moczu u mężczyzn jest przerost prostaty, którego ryzyko rośnie wraz z wiekiem. Z kolei kobiet częściej niż mężczyzn dotyka zatrzymanie moczu w wyniku infekcji. Cewnik Foleya jest rutynowo zakładany podczas wielu operacji – narkoza osłabia między innymi mięśnie pęcherza moczowego.
Jak zbudowany jest cewnik Foleya
Cewniki Foleya mierzą około 40 cm długości. Wewnątrz drenu cewnika Foleya przebiegają dwa (cewnik dwudrożny) lub trzy kanały (cewnik trójdrożny). Jeden z kanałów jest ślepo zakończony balonem, który po wypełnieniu zapobiega wysunięciu się cewnika z pęcherza moczowego. Pozostałe kanały są otwarte z dwóch końców – aby umożliwić odpływ moczu i ewentualne dostarczenie płynu do płukania pęcherza. Między balonem a dystalnym (wewnętrznym), stożkowym zakończeniem cewnika zlokalizowane są otwory zbierające mocz z pęcherza. Zewnętrzna część cewnika Foleya wyposażona jest w dwa lub trzy porty. Jeden z portów służy do napełniania balonu kotwiczącego cewnik w pęcherzu. Ten port posiada standardowe złącze żeńskie typu Luer Lock, do którego pasuje klasyczna strzykawka. Inne porty, są elastyczne mogą być zamykane za pomocą dedykowanych korków w kształcie stożka. Kanał odprowadzający mocz można połączyć z workiem do zbiórki moczu.
Zdjęcie 1. Budowa cewnika Foleya, na przykładzie cewnika dwurożnego CH 24 (niebieski) z wypełnionym balonem.
Zdjęcie 2. Różnice pomiędzy dwudrożnym i trójdrożnym cewnikiem Foleya, na przykładzie rozmiaru CH 22 (fioletowy).
Jakie są rozmiary cewnika
Cewniki dopęcherzowe typu Foleya dostępne są w parzystych rozmiarach (średnicach) od 6 do 24. Dla ułatwienia każdy rozmiar oznaczono innym kolorem. Poniżej przedstawiam parametry najczęściej stosowanych cewników:
- 12 Fr/CH – fi 4,0 mm – biały,
- 14 Fr/CH – fi 4,7 mm – zielony,
- 16 Fr/CH – fi 5,3 mm – pomarańczowy,
- 18 Fr/CH – fi 6,0 mm – czerwony,
- 20 Fr/CH – fi 6,7 mm – żółty,
- 22 Fr/CH – fi 7,3 mm – fioletowy,
- 24 Fr/CH – fi 8,0 mm – niebieski.
Zdjęcie 3. Kodowanie wielkości cewnika kolorem, na przykładzie rozmiarów od CH 12 do CH 24. Tzw. “color code” odnajdziemy na złączu Luer Lock. Rozmiar cewnika napisany jest na złączu odprowadzającym mocz (na tym zdjęciu niewidoczne).
Długość drenu i balonu kotwiczącego jest stała – nie zmienia się wraz ze średnicą. Balon najczęściej ma objętość 5 – 10 ml. Wraz ze zmianą średnicy cewnika zmienia się rozmiar otworu zbierającego mocz z pęcherza, który znajduje się pomiędzy balonem a obłym zakończeniem drenu.
Zdjęcie 4. Ujście kanału cewnika CH 24 i CH 12. Większy otwór rzadziej się zapycha, ale wiąże się on z większą średnicą drenu.
Najczęściej wybierane rozmiary cewnika
Decyzję odnośnie wyboru rozmiaru cewnika Foleya należy pozostawić urologowi i pielęgniarce. U dorosłych pacjentów najpopularniejszy jest cewnik w rozmiarze CH 18 (czerwony).
Z jakiego materiału wykonany jest cewnik pęcherzowy
Dwa podstawowe parametry, na które warto zwrócić uwagę podczas wyboru materiału, z którego wykonano cewnik Foleya jest biozgodność i bakteriostatyczność. Cewnik musi prawidłowo funkcjonować w organizmie – nie może powodować alergii i stanu zapalnego. Ponadto materiał, z którego wykonano cewnik Foleya nie powinien sprzyjać rozwojowi bakteryjnego biofilmu, który jest najczęstszą przyczyną zatykania, przeciekania cewnika i może spowodować zakażenie pęcherza. Do produkcji cewników Foleya najczęściej stosowane są lateks i silikon. Niektórzy producenci powlekają swoje cewniki antybakteryjnymi jonami srebra. Silikonowe cewniki Foleya z reguły mają dłuższy deklarowany maksymalny okres przydatności do stosowania w organizmie, a dodatek srebra może dodatkowo wydłużać przydatność cewnika. W praktyce cewniki Foleya nierzadko tracą drożność albo przeciekają przed upływem maksymalnego interwału wymiany.
Jonami srebra pokrywa się również specjalistyczne opatrunki przyspieszające leczenie ran.
Jak zapakowany jest cewnik pęcherzowy
Cewnik Foleya jest urządzeniem jednorazowego użytku. Cewniki są jałowe, dla zapewnienia ich czystości dostarczane są one w podwójnym opakowaniu. Sterylność cewnika ma kluczowe znaczenie – wnętrze pęcherza moczowego jest wolne od drobnoustrojów. Obecność bakterii w moczu może wywołać stan zapalny pęcherza i zablokować fizjologiczny odpływ moczu. Zakażenie układu moczowego (ZUM) jest szczególnie niebezpieczne dla osób w zaawansowanym wieku.
Zakładanie cewnika Foleya
Cewnik Foleya najczęściej wprowadzany jest do pęcherza przez cewkę moczową. Rzadziej bywa zakładany przez powłoki brzuszne albo przez ranę pooperacyjną. Pacjent przed zabiegiem cewnikowania pęcherza powinien w szczególny sposób zadbać o higienę krocza. Przed założeniem cewnika pielęgniarka dezynfekuje ujście cewki moczowej za pomocą preparatu do dezynfekcji błon śluzowych. Następnie pielęgniarka nakłada sterylny żel o właściwościach znieczulających, antybakteryjnych i poślizgowych aby kolejno wsunąć cewnik Foleya do pęcherza moczowego. Jeżeli doszło do zastoju moczu to pojawi się on w cewniku natychmiast po wejściu drenu do pęcherza moczowego. Ostatnim etapem jest wypełnienie balonu uniemożliwiającego wypadnięcie cewnika Foleya z pęcherza moczowego. W zależności od potrzeb pacjent może blokować odpływ cewnika za pomocą korka i oddawać mocz w toalecie. Alternatywnie cewnik można połączyć z workiem do zbiórki moczu, wówczas mocz na bieżąco spływa z pęcherza.
Usunięcie cewnika Foleya rozpoczyna się od opróżnienia balonu, później wystarczy delikatnie wyciągnąć cewnik. Zdarza się, że pacjenci np. z demencją wyrywają sobie cewnik, powodując uraz cewki moczowej.
Film przedstawia mechanizm działania balonu w cewniku Foleya. Metalowa słomka stanowi model cewki moczowej. Wideo nie pokazuje jak przeprowadza się zabieg cewnikowania pęcherza moczowego.
Pielęgnacja pacjenta z założonym cewnikiem Foleya
W opiece nad pacjentami zacewnikowanymi kluczowe znaczenie ma utrzymanie higieny osobistej oraz regularna wymiana cewnika Foleya. Ponadto ważna jest częsta wymiana worka do zbiórki moczu. Należy również zwrócić uwagę aby worek na mocz zawsze znajdował się poniżej pęcherza i żeby dren odprowadzający mocz nie był zagięty. Uniesienie worka z moczem powyżej linii pęcherza może spowodować cofanie się moczu z worka do pęcherze zwiększając ryzyko zakażenia. Osoba z założonym cewnikiem powinna dbać o prawidłową diurezę (wydalanie moczu). Skąpomocz może faworyzować krystalizację moczu i wzrost biofilmu, których konsekwencją jest zapchanie i przeciekanie cewnika bokiem. Jeżeli zauważysz, że mocz ma ciemny kolor to prawdopodobnie jest on zagęszczony, a pacjent powinien więcej pić.
Nadmierna dezynfekcja okolic cewki moczowej może powodować podrażnienie i dyskomfort pacjenta. Niewskazane jest stosowanie płynów na bazie alkoholu do pielęgnacji delikatnych błon śluzowych.
Jak przepłukać cewnik Foleya
Cewnik Foleya może się zatkać i/lub zacząć przeciekać. Zapchany cewnik moczowy powoduje bolesną tamponadę pęcherza. Ponad to zastój moczu zwiększa ryzyko rozwoju zakażenia układu moczowego, które jest szczególnie niebezpieczne dla osób w podeszłym wieku. Cewniki zapychają się ciałami stałymi, które nie powinny występować w moczu. Najczęstszą przyczyną zatykania się cewnika są: osad w moczu, kamień moczowy, skrzep krwi. Przekrój cewnika Foleya ulega również zwężeniu a niekiedy zatkaniu przez biofilm, który w cewce moczowej złuszczyłby się wraz z naskórkiem i zostałby swobodnie usunięty podczas oddawania moczu. Zapchany cewnik należy wymienić na nowy lub przepłukać.
Płukanie cewnika Foleya i pęcherza moczowego wykonujemy za pomocą sterylnego płynu. Ciecz wtłaczamy przez dedykowane w tym celu odprowadzenie cewnika trójdrożnego lub odprowadzenie moczu w cewniku dwudrożnym. W przypadku cewnika trójdrożnego popłuczyny trafiają bezpośrednio do worka z moczem – płyn jest podawany i usuwany jednocześnie. W cewniku dwudrożnym podajemy i ewakuujemy płyn tym samym ujściem, a czynności te są rozdzielone w czasie. Stosowanie cewnika trójdrożnego jest wskazane do płukania pęcherza gdyż ogranicza ryzyko przepełnienia i uszkodzenia pęcherza.
