Kategoria: choroby cywilizacyjne

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Jedną z najczęstszych chorób cywilizacyjnych jest nadciśnienie tętnicze. Szacuje się, że w Polsce występuje ono u co trzeciej osoby, a duża część tej grupy nie jest świadoma problemu i nie stosuje leczenia. Czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego nie zostały do końca wyjaśnione. Przewlekłe nadciśnienie może prowadzić do wielu schorzeń organizmu, które stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia.

Jak przebiega diagnostyka nadciśnienia tętniczego i jakie zmiany w stylu życia powinny wdrożyć osoby z tym schorzeniem?

Układ sercowo-naczyniowy i ciśnienie krwi

Układ sercowo-naczyniowy, zwany inaczej układem krążenia (krwionośny) to zamknięty obieg, który za pomocą krwi transportuje wszystkie związki odżywcze (np. tlen) do tkanek organizmu, a także odprowadza zbędne metabolity (np. dwutlenek węgla) z komórek do narządów wydalniczych. Składa się on z serca i sieci naczyń krwionośnych – żył, tętnic i łączących je cienkich naczyń włosowatych. Serce pełni rolę pompy. Co ciekawe, w ciągu jednej minuty mięsień sercowy jest w stanie przepompować całą krew znajdującą się w ciele.

Ciśnienie krwi to po prostu siła nacisku, jaką wywiera krew na ściany dużych tętnic. Jego wartość zależy od różnych czynników – na ciśnienie wpływają między innymi siła skurczów serca i elastyczność tętnic. Mówiąc o ciśnieniu krwi każdorazowo mamy na myśli ciśnienie tętnicze. Ciśnienie tętnicze podlega zaawansowanej ewolucyjnie regulacji nerwowo-hormonalnej. 

Krążenie krwi

Przepływ krwi w układzie jest jednokierunkowy. Tętnice (arterie) transportują natlenioną krew z płuc do naczyń włosowatych i wszystkich tkanek. Żyły odpowiadają za “recykling” – nimi krew z dwutlenkiem węgla wraca z tkanek do płuc. Arterie mają grube ściany – panuje w nich wysokie ciśnienie. Tętnice zaopatrzone są we włókna sprężyste i mięśnie gładkie. Te pierwsze umożliwiają ciągły przepływ krwi podczas rozkurczu serca. Mięśnie pozwalają na zmianę średnicy tętnic i regulację ciśnienia. Żyły są cienkościenne, jest w nich niskie ciśnienie, dlatego wyposażone są one w zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Żyły pełnią rolę rezerwuaru – zawierają 60% krwi. Największą  tętnicą jest aorta, którą bogata w tlen krew z płuc opuszcza lewą komorę i wędruje do tkanek. Krew wraca do prawego przedsionka poprzez żyłę główną górną i dolną. Średnica tętnic i żył zwęża się wraz z odległością od serca. 

Zakres wartości ciśnienia tętniczego

Pomiar ciśnienia krwi wykonuje się na ramieniu, a w wyniku zawsze podaje się dwie wartości. Pierwsza z nich to ciśnienie skurczowe, które zawsze powinno być wyższe niż drugi parametr, czyli ciśnienie rozkurczowe krwi. Książkowa wartość ciśnienia tętniczego to 120/80 mm Hg (ciśnienie optymalne), ale za prawidłowy uznaje się zakres wartości ciśnienia tętniczego odpowiednio do 129 i 84 mm Hg. Ciśnienie wyższe, ale nieprzekraczające 139/89 mm Hg określa się jako wysokie prawidłowe. O zbyt niskim ciśnieniu mowa natomiast, gdy wartość skurczowa wynosi poniżej 100 mm Hg.

Co to jest nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze (HA, hypertonia arterialis), choroba nadciśnieniowa to stan, w którym ciśnienie krwi przyjmuje zbyt wysokie wartości. Schorzenie jest diagnozowane, kiedy są one równe lub wyższe 140/90 mm Hg. 

Objawy nadciśnienia

Jak wspominaliśmy na początku, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że cierpi na nadciśnienie tętnicze. Dzieje się tak, ponieważ schorzenie może przez długi czas nie dawać żadnych objawów. Te występują dopiero, gdy zbyt wysokie ciśnienie zaczyna oddziaływać negatywnie na tkanki i narządy wewnętrzne.

Objawy nadciśnienia, które powinny skłonić do wizyty u lekarza to:

  • uczucie ucisku w głowie,
  • częste zawroty i bóle głowy,
  • szybkie męczenie się podczas aktywności fizycznej,
  • uderzenia gorąca,
  • zaczerwienienie skóry twarzy i szyi,
  • nerwowość i nadmierne pobudzenie,
  • duszność,
  • pogorszenie ogólnego samopoczucia,
  • krwawienie z nosa,
  • kołatanie serca.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego

Przyczyny choroby nadciśnieniowej są zróżnicowane. Wyróżnia się jego dwa rodzaje: pierwotne (samoistne) i wtórne. Nadciśnienie pierwotne (> 90% przypadków) nie można wskazać konkretnego czynnika odpowiedzialnego za to schorzenie. Uważa się, że pierwotna choroba nadciśnieniowa występuje na skutek interakcji czynników środowiskowych i genetycznych. Do  choroby predysponuje dziedziczna skłonność do wysokiego ciśnienia krwi. Czynniki środowiskowe przyczyniające się do nadciśnienia pierwotnego to nadwaga i otyłość oraz dieta zawierająca dużą ilość soli. Na nadciśnienie bardziej narażone są też osoby palące papierosy i spożywające często alkohol.

Nadciśnienie wtórne (< 10% przypadków) może wystąpić na skutek innych chorób przewlekłych, takich jak schorzenia nerek, zaburzenia gospodarki hormonalnej czy nieprawidłowa praca układu nerwowego. Na wzrost ciśnienia tętniczego ponad normę mogą również mieć wpływ niektóre leki; zaburzenie można zaobserwować również u kobiet w ciąży.

Na wystąpienie nadciśnienia narażone są również kobiety w okresie menopauzy. Wiąże się to z obniżonym poziomem estrogenów. Poza tym, na podwyższenie ciśnienia krwi u obu płci wpływają naturalne procesy starzenia.

Diagnostyka nadciśnienia tętniczego

O nadciśnieniu tętniczym mówi się, jeśli ciśnienie krwi przyjmuje wartość 140/90 mm Hg lub wyższą. Jednokrotne wystąpienie takiego wyniku nie jest jednak podstawą do rozpoznania nadciśnienia – wysoki pomiar może wystąpić na skutek stresu czy innej reakcji fizjologicznej. Diagnostyka nadciśnienia opiera się o wielokrotne pomiary, wykonywane w przeciągu kilku dni lub tygodni. Coraz częściej stosowany jest 24 godzinny pomiar ciśnienia tętniczego za pomocą urządzenia o nazwe holter. 

Powikłania nadciśnienia – jakie ryzyko niesie nadciśnienie tętnicze?

Przewlekłe nadciśnienie tętnicze wpływa niekorzystnie na wiele aspektów zdrowotnych. Możliwe powikłania nadciśnienia są następujące.

  • Udar krwotoczny mózgu.
  • Przerost mięśnia sercowego – długotrwale podwyższone ciśnienie krwi skutkuje silnym obciążeniem serca. Może to powodować pogrubienie ścian komory w celu zwiększenia siły skurczu. Przerost serca może prowadzić do jego niedostatecznego zaopatrzenia w tlen, niewydolności i zawału.
  • Obniżenie wydolności nerek.
  • Zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych – odkładanie się tłuszczów w naczyniach krwionośnych prowadzi do ich zatykania i skutkuje niedokrwieniem tkanek, co wpływa na drastyczny wzrost ryzyka zawału i udaru mózgu.
  • Retinopatia nadciśnieniowa – zmiany w siatkówce oka na skutek zbyt wysokiego ciśnienia i pogorszenie, a nawet utrata wzroku.

Zbyt wysokie ciśnienie krwi pogarsza ukrwienie wielu narządów co może być przyczyną ich niewłaściwej pracy. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jakie ryzyko niesie nadciśnienie tętnicze, dlatego nie zwraca uwagi na prowadzony styl życia i niepokojące objawy. Późne wdrożenie leczenia sprawia, że ryzyko wystąpienia powikłań jest znacznie wyższe.

Jak żyć z nadciśnieniem tętniczym?

Wiele osób po usłyszeniu diagnozy zastanawia się, jak żyć z nadciśnieniem. Pacjenci z tym schorzeniem mogą prowadzić normalne życie, ale bardzo istotne jest przyjmowanie leków obniżających ciśnienie w dawkach, zaleconych przez lekarza, najczęściej dożywotnio. Równie ważne jest wspomaganie swojego organizmu w terapii poprzez prowadzenie zdrowego trybu życia.

Chorym zaleca się rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu, utrzymywanie odpowiedniej masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej. Już wprowadzenie takich zmian, jak regularne spacery, wizyty na basenie czy rekreacyjna jazda na rowerze mogą mieć wpływ na obniżenie ciśnienia. Dieta osoby z nadciśnieniem powinna zawierać zdrowe, roślinne tłuszcze oraz duże ilości świeżych warzyw i owoców. Warto spożywać pełnoziarniste produkty i rośliny strączkowe, a wyeliminować czerwone mięso oraz mocno słone produkty, które obfitują w sód zwiększający retencję wody i podwyższający przez to ciśnienie krwi.

Osoba z nadciśnieniem powinna zaopatrzyć się w aparat do pomiaru ciśnienia krwi. Lekarz prowadzący najczęściej zaleca prowadzenie dzienniczka pomiarów ciśnienia, który podczas kolejnej wizyty jest cennym źródłem informacji i podstawą doboru dalszego leczenia.

Alkohol a nadciśnienie tętnicze

Nadużywanie alkoholu jest czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia, które jest jedną z najczęstszych chorób współistniejących u osób uzależnionych. Tuż po spożyciu alkohol może nieznacznie obniżać ciśnienie krwi, ale późniejszy spadek stężenia alkoholu w ustroju i trzeźwienie z reguły prowadzą do istotnego wzrostu ciśnienia tętniczego. Regularne powtarzanie takiej sytuacji może spowodować utrwalenie się nadciśnienia. Stosowanie alkoholu w przypadku osób z rozpoznanym nadciśnieniem może osłabiać działanie leków hipotensyjnych, a gwałtowne skoki ciśnienia mogą doprowadzić do zawału serca albo udaru mózgu. Dlatego podczas odtrucia alkoholowego konieczne jest kontrolowanie ciśnienia tętniczego.

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Stopa cukrzycowa jest najczęściej występującym powikłaniem cukrzycy. Ryzyko rozwoju zespołu stopy cukrzycowej rośnie u pacjentów z chorobami towarzyszącymi np. z nadciśnieniem tętniczym.

Cukrzyca to cywilizacyjna choroba metaboliczna, która dotyka ogromnej ilości osób. Szacuje się, że w Polsce na to schorzenie cierpią nawet 3 miliony osób, z czego aż 1/3 może nie być tego świadoma. Lekceważona cukrzyca może prowadzić do wielu poważnych powikłań. Jednym z częstszych i bardzo groźnych schorzeń towarzyszących hiperglikemii jest stopa cukrzycowa, inaczej – owrzodzenie cukrzycowe. Zespół stopy cukrzycowej może dotykać nawet 10% cukrzyków. Nieumiejętnie leczony, prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń tkanek i martwicy, a jedynym rozwiązaniem jest wówczas amputacja stopy lub jej fragmentu. Czym się objawia i w jaki sposób leczy się to powikłanie?

Podłoże stopy cukrzycowej

U osób zmagających się z cukrzycą występuje nieprawidłowy – zbyt wysoki poziom glukozy we krwi. Taki stan wpływa negatywnie na wiele tkanek i narządów. W szczególności może powodować uszkodzenie naczyń krwionośnych i włókien nerwowych.

Ściany tętnic stają się mniej elastyczne, a w ich wnętrzu często nasila się miażdżyca. Poza tym, z powodu przewlekłej hiperglikemii zwiększa się lepkość krwi i skłonność do powstawania zakrzepów. Czyli tętnice się zapychają. Wszystko to skutkuje niedostatecznym ukrwieniem tkanek ciała, niedotlenienieniem i brakiem wystarczającego zaopatrzenia w elektrolity oraz substancje odżywcze. Nieprawidłowy obieg krwi najbardziej dotyka stopy – są położone daleko od serca i jednocześnie bardzo nisko.

Z drugiej strony nakładają się cukrzycowe objawy neuropatyczne, które wynikają z uszkodzenia neuronów. Zmniejszenie czucia dotyku powoduje, że u cukrzyków na skutek braku sygnału ostrzegawczego w postaci bólu, występuje wysokie ryzyko otarć i uszkodzeń naskórka. Takie rany w następstwie wyżej wymienionych czynników bardzo trudno się goją. Stosowanie odpowiedniej diety zmniejsza ryzyko wystąpienia stopy cukrzycowej.

cukrzyca i miażdzycą uszkadzają tętnice

Owrzodzenie cukrzycowe – proces pielęgnacji

W ramach profilaktyki stopy cukrzycowej, lekarze od razu po rozpoznaniu hiperglikemii zalecają pacjentom specjalną troskę o higienę i kontrolę stóp, a także wdrażają leki na nadciśnienie, które jest jednym z czynników ryzyka przy stopie cukrzycowej. Poza tym, leczeniu cukrzycy często towarzyszy walka z otyłością i miażdżycą, które również sprzyjają występowaniu rozmaitych powikłań.

Poniżej przedstawiamy zasady pielęgnacji stóp, których przestrzeganie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia stopy cukrzycowej. Powinni stosować się do nich wszyscy chorzy na hiperglikemię, a w szczególności osoby, u których w przeszłości wystąpiło już owrzodzenie cukrzycowe stóp.

  • Wnikliwa obserwacja. Należy regularnie oglądać skórę stóp, nie zapominając o paznokciach i przestrzeniach między palcami. Ważne, by obserwację wykonywać zawsze przy dobrym oświetleniu.
  • Odpowiednie mycie stóp. Diabetycy muszą szczególnie dbać o to, by ich stopy były zawsze czyste i suche. Po dokładnym myciu pod bieżącą, letnią wodą należy starannie osuszyć skórę, uważając by nie doprowadzić do otarć. Cukrzycy nie powinni moczyć stóp w misce z wodą, gdyż zmiękczenie skóry w nieprzepływowym, zanieczyszczonym naczyniu może prowadzić do infekcji.
  • Właściwe nawilżanie. Przesuszona skóra stóp łatwo ulega pęknięciom, dlatego warto stosować krem nawilżający. Z kolei w przypadku, gdy pacjent zmaga się z nadmierną potliwością stóp, należy przed założeniem butów posypywać skórę talkiem.
  • Ostrożna pielęgnacja paznokci. Używanie cążek do paznokci dość często prowadzi do niewielkich skaleczeń, które dla cukrzyka mogą okazać się fatalne w skutkach. Cukrzycy powinni pielęgnować paznokcie jedynie za pomocą miękkiego pilnika. Piłując paznokcie powinni uważać by nie skrócić ich za mocno – może to prowadzić do ich wrastania w skórę.
  • Stosować profilaktyczne, bezuciskowe skarpety dla diabetyków.
  • Odpowiednio dobrane obuwie.  Dobrym wyborem jest unikanie butów wykonanych z tworzyw sztucznych, które utrudniają oddychanie skóry stopy i sprzyjają rozwojowi grzybicy, a także sandałów odsłaniających palce, gdyż podczas ich noszenia wzrasta ryzyko skaleczeń. Cukrzycy powinni pamiętać o każdorazowym, ostrożnym rozchodzeniu nowych butów oraz stałym noszeniu skarpet.

Warto nadmienić, że zasady profilaktyki stopy cukrzycowej zapobiegają nie tylko tworzeniu się otarć i ran. Właściwa pielęgnacja chroni też przed powstawaniem nagniotków i zgrubień skóry, których pojawienie się także zwiększa ryzyko infekcji. W razie wystąpienia tego typu zmian skórnych, podobnie jak w przypadku skaleczenia stopy, należy zasięgnąć porady lekarza.

Leczenie w przebiegu stopy cukrzycowej

Jak wygląda proces leczenia stopy cukrzycowej, gdy ta już wystąpi? W przypadku zauważenia jakiejkolwiek zmiany na skórze, bardzo istotna jest szybka reakcja. Należy natychmiast oczyścić ranę na przykład przy użyciu wody, a następnie zastosować środek odkażający. Ważne, by preparat dezynfekujący nie zawierał alkoholu i był bezbarwny, tak aby nie zmieniał wyglądu rany. Dobrze, jeśli będzie wykazywał silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne. Kolejnym etapem jest nałożenie opatrunku.

Dokładny rodzaj opatrunku najlepiej jest uzgodnić z pielęgniarką specjalizująca się w leczeniu stopy cukrzycowej. O tym, jaki kompres będzie właściwy, decyduje charakterystyka i wielkość uszkodzeń skóry. W leczeniu stopy cukrzycowej często stosuje się piankowe opatrunki okluzyjne, które mają zdolność pochłaniania wysięku z rany, a także takie z zawartością srebra, które wykazuje działanie odkażające.

Leczenie ran cukrzycowych jest pracochłonne i nie zawsze skuteczne. Polega ono w głównej mierze na podawaniu leków stabilizujących gospodarkę cukrową organizmu, stosowaniu diety oraz specjalistycznych opatrunków. Początkowe stadium stopy cukrzycowej wymaga jedynie odpowiedniej pielęgnacji rany. Bardziej zaawansowane postaci schorzenia wymagają leczenia zabiegowego, które polega na usuwaniu tkanek dotkniętych martwicą i drenażu pęcherzów z ropą. Kluczowe w leczeniu stopy cukrzycowej jest stałe kontrolowanie procesu leczenia i jednoczesne stosowanie ćwiczeń, poprawiających krążenie w kończynie.

Krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych (KNKD)

To powikłanie cukrzycy występujące, gdy przepływ krwi zostaje upośledzony w tak znacznym stopniu, że nie pomagają już mechanizmy kompensacyjne, takie jak krążenie oboczne. Wówczas transport krwi do kończyny jest niewystarczający, by zaopatrzyć ją w niezbędną do prawidłowego funkcjonowania ilość tlenu i składników odżywczych. Dla krytycznego niedokrwienia kończyn dolnych charakterystyczne jest przede wszystkim pogorszenie mikrokrążenia skóry. Krytyczne niedokrwienie objawia się bólem spoczynkowym nóg oraz przebarwieniami i owrzodzeniami skóry  (zmiany troficzne).

Jest to przypadłość wskazująca na bardzo zaawansowane uszkodzenia naczyń krwionośnych i niejednokrotnie kończy się amputacją. Wiele przypadków krytycznego niedokrwienia kończyn dolnych jest spowodowanych jednocześnie wieloma czynnikami. Oprócz zmian naczyń krwionośnych na skutek cukrzycy, wystąpieniu KNKD sprzyja przewlekła niewydolność żylna, zmniejszony rzut serca czy choroba wieńcowa serca.

Inne choroby przewlekłe towarzyszące cukrzycy

Stopa cukrzycowa i krytyczne niedokrwienie kończyn nie są osamotnionymi przykładami groźnych powikłań cukrzycy. Cukrzyca prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych odpowiedzialnych za odżywianie różnych typów tkanek i narządów. Poniżej wymieniam inne choroby towarzyszące hiperglikemii i przedstawiam ich mechanizmy.

Neuropatia cukrzycowa

Wspomniane wcześniej powikłanie, które prowadzi do zaburzenia czucia. Wśród objawów neuropatii cukrzycowej wyróżnić można zmniejszone odczuwanie dotyku, bólu, zmian temperatury, a także liczne dolegliwości w postaci mrowienia, drętwienia i pieczenia skóry. Uszkodzenie włókien nerwowych może również skutkować nieadekwatnym odczuwaniem palącego bólu w odpowiedzi na delikatny dotyk, a także tępym, rwącym bólem w okolicy stóp i podudzi.

Skąd bierze się neuropatia cukrzycowa? Długotrwale podwyższone stężenie glukozy we krwi skutkuje występowaniem zmian w budowie włókien nerwowych, a co za tym idzie, zaburzeniem przewodzenia impulsów nerwowych. Im szybciej wprowadzi się i odpowiednio stosuje leczenie cukrzycy, tym mniejsza szansa na wystąpienie neuropatii.

Cukrzycowa choroba oczu

Przewlekły wysoki poziom glukozy we krwi wpływa niekorzystnie na niemal wszystkie struktury oka. Pod pojęciem cukrzycowej choroby oczu kryje się wiele schorzeń, z czego najczęściej występującą jednostką jest retinopatia cukrzycowa. Wysoka glikemia wpływa na uszkodzenie naczyń krwionośnych odżywiających gałkę oczną oraz nerwów przewodzących bodźce wzrokowe. W efekcie pojawiają się obrzęki siatkówki, która jest skłonna do krwawień. Zaawansowane postaci choroby prowadzą do pogorszenia wzroku lub nawet jego utraty.

Podobnie jak wiele innych powikłań, cukrzycowa choroba oczu występuje częściej u osób z innymi chorobami towarzyszącymi, czyli nadciśnieniem tętniczym i miażdżycą, czynnikami ryzyka są również ciąża i zaćma.

Neuroartropatia Charcota

Powikłanie to występuje po wielu latach chorowania na cukrzycę i polega na nasilaniu się zwyrodnienia jednego lub wielu stawów w wyniku nieprawidłowego unerwienia. Neuroartropatia Charcota (artropatia neurogenna,  staw Charcota) pojawia się najczęściej jednostronnie w stawie stopy – skokowym lub jednym ze śródstopnych i śródstopno-paliczkowych. Schorzenie charakteryzuje się tym, że przebiega bezboleśnie. Na skutek zaburzonego odczuwania bólu, w stawie zaczyna występować nadmierna ruchomość, w wyniku czego pojawiają się rozciągnięcia i zwyrodnienia torebki stawowej i więzadeł. Wraz z postępem choroby, nieprawidłowo ułożone powierzchnie stawowe nie przenoszą już wystarczającej części obciążeń, a chrząstki stawowe ulegają zwłóknieniu i rozpadowi. Kości w okolicy stawu ulegają mikro-zniszczeniom, co często prowadzi do zakażeń i konieczności amputacji.

Choroba niedokrwienna serca

Upośledzenie ukrwienia ciała wpływa między innymi na niewystarczające dotlenienie komórek serca. To może skutkować niewydolnością krążeniową – warto zaznaczyć, że aż połowa diabetyków cierpi na chorobę niedokrwienną serca.

Choroba niedokrwienna małych naczyń

Jest to jednostka chorobowa dotycząca małych naczyń mózgowych, których uszkodzenie może skutkować degradacją istoty białej mózgu. To z kolei przyczynia się do zwiększenia ryzyka demencji, udaru mózgu czy problemów z chodzeniem.

Choroba niedokrwienna dużych naczyń

Tym terminem określa się ogół zmian w dużych i średnich naczyniach krwionośnych, charakterystycznych dla przebiegu cukrzycy. Choroba niedokrwienna dużych naczyń może prowadzić między innymi do zawału serca.

Udar niedokrwienny

Powikłania cukrzycowe związane z układem krążenia mogą prowadzić do powstania zakrzepów i udaru niedokrwiennego mózgu. U diabetyków występuje aż sześciokrotnie wyższe ryzyko udaru niż u osób zdrowych.

Choroby skórne

Niedostatecznie odżywiona skóra cukrzyka cechuje się nadmierną suchością, tendencją do występowania zmian w postaci wyprysków oraz złuszczania się. To w połączeniu z charakterystycznym dla cukrzycy świądem, może prowadzić do występowania zakażeń skóry.