Jedną z najczęstszych chorób cywilizacyjnych jest nadciśnienie tętnicze. Szacuje się, że w Polsce występuje ono u co trzeciej osoby, a duża część tej grupy nie jest świadoma problemu i nie stosuje leczenia. Czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego nie zostały do końca wyjaśnione. Przewlekłe nadciśnienie może prowadzić do wielu schorzeń organizmu, które stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia.
Jak przebiega diagnostyka nadciśnienia tętniczego i jakie zmiany w stylu życia powinny wdrożyć osoby z tym schorzeniem?
Układ sercowo-naczyniowy i ciśnienie krwi
Układ sercowo-naczyniowy, zwany inaczej układem krążenia (krwionośny) to zamknięty obieg, który za pomocą krwi transportuje wszystkie związki odżywcze (np. tlen) do tkanek organizmu, a także odprowadza zbędne metabolity (np. dwutlenek węgla) z komórek do narządów wydalniczych. Składa się on z serca i sieci naczyń krwionośnych – żył, tętnic i łączących je cienkich naczyń włosowatych. Serce pełni rolę pompy. Co ciekawe, w ciągu jednej minuty mięsień sercowy jest w stanie przepompować całą krew znajdującą się w ciele.
Ciśnienie krwi to po prostu siła nacisku, jaką wywiera krew na ściany dużych tętnic. Jego wartość zależy od różnych czynników – na ciśnienie wpływają między innymi siła skurczów serca i elastyczność tętnic. Mówiąc o ciśnieniu krwi każdorazowo mamy na myśli ciśnienie tętnicze. Ciśnienie tętnicze podlega zaawansowanej ewolucyjnie regulacji nerwowo-hormonalnej.
Krążenie krwi
Przepływ krwi w układzie jest jednokierunkowy. Tętnice (arterie) transportują natlenioną krew z płuc do naczyń włosowatych i wszystkich tkanek. Żyły odpowiadają za “recykling” – nimi krew z dwutlenkiem węgla wraca z tkanek do płuc. Arterie mają grube ściany – panuje w nich wysokie ciśnienie. Tętnice zaopatrzone są we włókna sprężyste i mięśnie gładkie. Te pierwsze umożliwiają ciągły przepływ krwi podczas rozkurczu serca. Mięśnie pozwalają na zmianę średnicy tętnic i regulację ciśnienia. Żyły są cienkościenne, jest w nich niskie ciśnienie, dlatego wyposażone są one w zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Żyły pełnią rolę rezerwuaru – zawierają 60% krwi. Największą tętnicą jest aorta, którą bogata w tlen krew z płuc opuszcza lewą komorę i wędruje do tkanek. Krew wraca do prawego przedsionka poprzez żyłę główną górną i dolną. Średnica tętnic i żył zwęża się wraz z odległością od serca.
Zakres wartości ciśnienia tętniczego
Pomiar ciśnienia krwi wykonuje się na ramieniu, a w wyniku zawsze podaje się dwie wartości. Pierwsza z nich to ciśnienie skurczowe, które zawsze powinno być wyższe niż drugi parametr, czyli ciśnienie rozkurczowe krwi. Książkowa wartość ciśnienia tętniczego to 120/80 mm Hg (ciśnienie optymalne), ale za prawidłowy uznaje się zakres wartości ciśnienia tętniczego odpowiednio do 129 i 84 mm Hg. Ciśnienie wyższe, ale nieprzekraczające 139/89 mm Hg określa się jako wysokie prawidłowe. O zbyt niskim ciśnieniu mowa natomiast, gdy wartość skurczowa wynosi poniżej 100 mm Hg.
Co to jest nadciśnienie tętnicze?
Nadciśnienie tętnicze (HA, hypertonia arterialis), choroba nadciśnieniowa to stan, w którym ciśnienie krwi przyjmuje zbyt wysokie wartości. Schorzenie jest diagnozowane, kiedy są one równe lub wyższe 140/90 mm Hg.
Objawy nadciśnienia
Jak wspominaliśmy na początku, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że cierpi na nadciśnienie tętnicze. Dzieje się tak, ponieważ schorzenie może przez długi czas nie dawać żadnych objawów. Te występują dopiero, gdy zbyt wysokie ciśnienie zaczyna oddziaływać negatywnie na tkanki i narządy wewnętrzne.
Objawy nadciśnienia, które powinny skłonić do wizyty u lekarza to:
- uczucie ucisku w głowie,
- częste zawroty i bóle głowy,
- szybkie męczenie się podczas aktywności fizycznej,
- uderzenia gorąca,
- zaczerwienienie skóry twarzy i szyi,
- nerwowość i nadmierne pobudzenie,
- duszność,
- pogorszenie ogólnego samopoczucia,
- krwawienie z nosa,
- kołatanie serca.
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
Przyczyny choroby nadciśnieniowej są zróżnicowane. Wyróżnia się jego dwa rodzaje: pierwotne (samoistne) i wtórne. Nadciśnienie pierwotne (> 90% przypadków) nie można wskazać konkretnego czynnika odpowiedzialnego za to schorzenie. Uważa się, że pierwotna choroba nadciśnieniowa występuje na skutek interakcji czynników środowiskowych i genetycznych. Do choroby predysponuje dziedziczna skłonność do wysokiego ciśnienia krwi. Czynniki środowiskowe przyczyniające się do nadciśnienia pierwotnego to nadwaga i otyłość oraz dieta zawierająca dużą ilość soli. Na nadciśnienie bardziej narażone są też osoby palące papierosy i spożywające często alkohol.
Nadciśnienie wtórne (< 10% przypadków) może wystąpić na skutek innych chorób przewlekłych, takich jak schorzenia nerek, zaburzenia gospodarki hormonalnej czy nieprawidłowa praca układu nerwowego. Na wzrost ciśnienia tętniczego ponad normę mogą również mieć wpływ niektóre leki; zaburzenie można zaobserwować również u kobiet w ciąży.
Na wystąpienie nadciśnienia narażone są również kobiety w okresie menopauzy. Wiąże się to z obniżonym poziomem estrogenów. Poza tym, na podwyższenie ciśnienia krwi u obu płci wpływają naturalne procesy starzenia.
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego
O nadciśnieniu tętniczym mówi się, jeśli ciśnienie krwi przyjmuje wartość 140/90 mm Hg lub wyższą. Jednokrotne wystąpienie takiego wyniku nie jest jednak podstawą do rozpoznania nadciśnienia – wysoki pomiar może wystąpić na skutek stresu czy innej reakcji fizjologicznej. Diagnostyka nadciśnienia opiera się o wielokrotne pomiary, wykonywane w przeciągu kilku dni lub tygodni. Coraz częściej stosowany jest 24 godzinny pomiar ciśnienia tętniczego za pomocą urządzenia o nazwe holter.
Powikłania nadciśnienia – jakie ryzyko niesie nadciśnienie tętnicze?
Przewlekłe nadciśnienie tętnicze wpływa niekorzystnie na wiele aspektów zdrowotnych. Możliwe powikłania nadciśnienia są następujące.
- Udar krwotoczny mózgu.
- Przerost mięśnia sercowego – długotrwale podwyższone ciśnienie krwi skutkuje silnym obciążeniem serca. Może to powodować pogrubienie ścian komory w celu zwiększenia siły skurczu. Przerost serca może prowadzić do jego niedostatecznego zaopatrzenia w tlen, niewydolności i zawału.
- Obniżenie wydolności nerek.
- Zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych – odkładanie się tłuszczów w naczyniach krwionośnych prowadzi do ich zatykania i skutkuje niedokrwieniem tkanek, co wpływa na drastyczny wzrost ryzyka zawału i udaru mózgu.
- Retinopatia nadciśnieniowa – zmiany w siatkówce oka na skutek zbyt wysokiego ciśnienia i pogorszenie, a nawet utrata wzroku.
Zbyt wysokie ciśnienie krwi pogarsza ukrwienie wielu narządów co może być przyczyną ich niewłaściwej pracy. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jakie ryzyko niesie nadciśnienie tętnicze, dlatego nie zwraca uwagi na prowadzony styl życia i niepokojące objawy. Późne wdrożenie leczenia sprawia, że ryzyko wystąpienia powikłań jest znacznie wyższe.
Jak żyć z nadciśnieniem tętniczym?
Wiele osób po usłyszeniu diagnozy zastanawia się, jak żyć z nadciśnieniem. Pacjenci z tym schorzeniem mogą prowadzić normalne życie, ale bardzo istotne jest przyjmowanie leków obniżających ciśnienie w dawkach, zaleconych przez lekarza, najczęściej dożywotnio. Równie ważne jest wspomaganie swojego organizmu w terapii poprzez prowadzenie zdrowego trybu życia.
Chorym zaleca się rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu, utrzymywanie odpowiedniej masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej. Już wprowadzenie takich zmian, jak regularne spacery, wizyty na basenie czy rekreacyjna jazda na rowerze mogą mieć wpływ na obniżenie ciśnienia. Dieta osoby z nadciśnieniem powinna zawierać zdrowe, roślinne tłuszcze oraz duże ilości świeżych warzyw i owoców. Warto spożywać pełnoziarniste produkty i rośliny strączkowe, a wyeliminować czerwone mięso oraz mocno słone produkty, które obfitują w sód zwiększający retencję wody i podwyższający przez to ciśnienie krwi.
Osoba z nadciśnieniem powinna zaopatrzyć się w aparat do pomiaru ciśnienia krwi. Lekarz prowadzący najczęściej zaleca prowadzenie dzienniczka pomiarów ciśnienia, który podczas kolejnej wizyty jest cennym źródłem informacji i podstawą doboru dalszego leczenia.
Alkohol a nadciśnienie tętnicze
Nadużywanie alkoholu jest czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia, które jest jedną z najczęstszych chorób współistniejących u osób uzależnionych. Tuż po spożyciu alkohol może nieznacznie obniżać ciśnienie krwi, ale późniejszy spadek stężenia alkoholu w ustroju i trzeźwienie z reguły prowadzą do istotnego wzrostu ciśnienia tętniczego. Regularne powtarzanie takiej sytuacji może spowodować utrwalenie się nadciśnienia. Stosowanie alkoholu w przypadku osób z rozpoznanym nadciśnieniem może osłabiać działanie leków hipotensyjnych, a gwałtowne skoki ciśnienia mogą doprowadzić do zawału serca albo udaru mózgu. Dlatego podczas odtrucia alkoholowego konieczne jest kontrolowanie ciśnienia tętniczego.
