Kategoria: choroby cywilizacyjne

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Cukier jest powszechną substancją słodzącą, jednak niektóre białka również mają słodki smak. Słodkie białka są nawet 3000 razy słodsze od popularnej sacharozy. Niestety białka tracą swoją strukturę i właściwości w wysokich temperaturach i przy skrajnych wartościach pH dlatego ich stosowanie w przemyśle spożywczym i gastronomii jest ograniczone. Słodkie białka mogą zostawiać charakterystyczny posmak w ustach, który nie musi odpowiadać każdemu. Pomimo wielu mankamentów perspektywa zastosowania białka zamiast cukru jako źródła słodkiego smaku w napojach, wyrobach cukierniczych jest kusząca gdyż mogłaby ograniczyć ryzyko otyłości, cukrzycy, próchnicy. Być może inżynieria białek umożliwi stworzenie stabilnych słodkich białek, które zastąpią „puste kalorie” z cukru. Takie idealne słodkie białko musiałoyby konkurować na rynku z dostępnymi niskokalorycznymi słodzikami – np. sacharyna, aspartam, glikozydy stewii, ksylitol. Słodki smak daje dużą przyjemność, ale cukry proste w nadmiarze są niezdrowe dlatego alternatywne niskokaloryczne, bezpieczne substancje słodzące są pożądane.  

Słodkie białka i słodziki

Wszystkie odkryte do tej pory słodkie białka pochodzą z roślin afrykańskich. Słodkie białka mają stosunkowo niewielką masę (10 – 20 kDa) a ich struktura opiera się na jednym lub dwóch łańcuchach polipeptydowych. Prosta budowa umożliwia ich chemiczną syntezę bez konieczności angażowania hodowli komórkowych. Pierwszym scharakteryzowanym przedstawicielem tej grupy jest monellina. Najsłodszym i zarazem jedynym stosowanym w przemyśle spożywczym słodzącym białkiem jest taumatyna, która ponadto posiada właściwości „maskowania” smaku innych substancji w jedzeniu. Właściwości biologiczne białek wynikają ze struktury, która zależy między innymi od pH i temperatury. Dlatego większość białek, w tym te słodkie tracą swoje właściwości w wysokiej temperaturze i przy wysokim lub niskim pH. Podatność na destabilizujące działanie powyższych czynników fizycznych i chemicznych ogranicza stosowanie białek jako słodzików w przemyśle. Drobnocząsteczkowe słodziki jak sacharyna, aspartam, stewia, ksylitol są nie tylko stabilne w szerokim zakresie temperatury i pH, ale również znacznie tańsze w produkcji. Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci różne słodziki pojawiły się, zniknęły i powróciły na rynek ze względu na zmieniające się wyniki badań na temat ich potencjalnie szkodliwego wpływu na zdrowie u ludzi. Metabolity lub niezmienione “zero kaloryczne” słodziki mogą wpływać na różne procesy fizjologiczne w organizmie. Sacharyna przez pewien czas podejrzewana była o właściwości rakotwórcze, jednak aktualne dane tego nie potwierdzają a sacharyna jest dozwolona na rynku w EU i USA. W tym zakresie białka stoją poza kręgiem podejrzeń – są całkowicie rozkładane do aminokwasów w przewodzie pokarmowym i do tej pory nie opisano żadnego białka, którego konsumpcja indukowałaby proces nowotworzenia. Pojedyncze badania sugerują, że stewia (roślina) może mieć właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne, obniżające ciśnienie i kardiotoniczne, moczopędne, antykoncepcyjne oraz może obniżać glikemię poprzez indukcję wydzielania insuliny. Reasumując białka mają wysoki profil bezpieczeństwa jednak są drogie w produkcji i mają bardzo niską stabilność w porównaniu do drobnocząsteczkowych słodzików. Słodziki pochodzenia roślinnego wymagają gruntownego przebadania pod kątem wpływu na fizjologię człowieka. 

Percepcja słodkiego smaku

Kubki smakowe, czyli skupiska receptorów smakowych są rozmieszczone wzdłuż podniebienia i języka. Niektóre receptory ulegają ekspresji również w niższych partiach przewodu pokarmowego. W dużym uproszczeniu po związaniu słodkiego ligandu aktywowane zostają synapsy nerwowe, które przekazują sygnał do mózgu. W rzeczywostości opisano co najmniej 4 szlaki sygnałowe odpowiedzialne za transdukcję słodkiego smaku. Wrażliwość na smaki jest kwestią indywidualną, na którą mają wpływ uwarunkowania genetyczne (> 20 rodzajów receptorów słodkiego smaku), ale wydaje się, że wpływ mają też nawyki np. kulturowe. Niektórzy badacze uważają, że na smak mają wpływ również czynności mechaniczne – ssanie, przeżuwanie i połykanie. Niektóre badania wskazują, że w otyłości może spadać wrażliwość na smak słodki, która może wzrastać po chirurgicznej resekcji żołądka. Badania nad zmysłem smaku prowadzone na modelach zwierzęcych nie zawsze umożliwiają prawidłowe ekstrapolowanie analizy na ludzi dlatego, że różne gatunki inaczej odczuwają smaki np. aspartam nie jest słodki dla myszy. Reasumując percepcja słodyczy jest skomplikowana i nie do końca poznana.  

Węglowodany czyli cukier w diecie

Węglowodany to złożona grupa związków, którą z dietetycznego punktu widzenia możemy skategoryzować na cukry, które szybko (wysoki indeks glikemiczny) albo powoli podnoszą stężenie cukru we krwi (niski indeks glikemiczny). Do pierwszej (niezdrowej) grupy zaliczamy monocukry (glukoza, fruktoza) i dwucukry (sacharoza, maltoza). Wielocukry, np. skrobia powoli (podlegają powolnemu trawieniu) podnoszą stężenie cukru we krwi. Węglowodany są ważnym źródłem energii dla organizmu i powinny stanowić 45-65% bilansu energetycznego. Pożądanym źródłem cukru w diecie jest skrobia, która stopniowo uwalnia energię dla mięśni i mózgu. Produkty dietetyczne bogate w skrobię dostarczają też ważnego błonnika oraz witaminy i minerały. Na indeks glikemiczny czyli tempo wzrostu stężenia glukozy we krwi po posiłku wpływa też sposób przygotowania potraw, wysoko przetworzone produkty charakteryzują się wyższym indeksem glikemicznym. Gwałtowny wzrost stężenia cukru we krwi powoduje analogiczny wyrzut i szybki spadek stężenia insuliny – dlatego sygnał sytości jest krótkotrwały i chwilę po posiłku znowu czujemy łaknienie. Powolne uwalnianie glukozy ze skrobi daje długotrwałe uczucie sytości. 

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia cukry proste nie powinny dostarczać więcej niż 10% całkowitego bilansu kalorycznego. Średnie zapotrzebowanie na kalorie dla osoby dorosłej wynosi około 2000 kcl na dobę, czyli bezpiecznie można zjeść około 11 łyżeczek cukru dziennie (1 łyżeczka do herbaty to około 5 g sacharozy czyli 18 kcl). Wybierając jedzenie należy unikać szczególnie tych produktów spożywczych do, których dodano cukry proste – np. słodzone napoje i soki.

Reasumując węglowodany dostarczają energię potrzebną do funkcjonowania organizmu. Cukry złożone powoli uwalniają energię i dają długotrwałe uczucie sytości. Cukry proste nie dają trwałego uczucia sytości powodując szybki powrót łaknienia i tycie. Otyłość prowadzi do obniżenia jakości życia powodując nie tylko obniżoną samoocenę, ale zaburzając pracę praktycznie wszystkich układów w organizmie. Przykładowo otyłość zwiększa ryzyko: 

  • cukrzycy, 
  • nadciśnienia tętniczego, 
  • przeciążenia stawów i żylaków kończyn dolnych, 
  • niektórych nowotworów, 
  • bezdechu sennego, 
  • stłuszczenia wątroby, 
  • kamicy pęcherzyka żółciowego. 

Podsumowanie

Cukry proste mają słodki smak a ich konsumpcja daje przyjemność. Niestety cukry proste są niezdrowe – ich nadmierna podaż prowadzi do wielu poważnych chorób. Słodziki dają niemal analogiczną do cukru przyjemność – nie zawsze wiernie naśladują smak. Niskocząsteczkowe słodziki nie tuczą ale mogą wpływać na fizjologię człowieka, a w domenie publicznej pojawiają się sprzeczne informacje na temat ich potencjalnej szkodliwości. Słodkie białka są całkowicie bezpieczne dla zdrowia jednak niestabilne. Inżynieria białek stoi przed wyzwaniem stworzenia stabilnych protein, które wiernie odwzorowują smak cukru, będą stabilne i nietoksyczne.  

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Nadwaga lub otyłość dotyka ponad 20% polskiej populacji i stanowi duże wyzwanie dla zdrowia publicznego na całym świecie. Jest to choroba przewlekła bez tendencji do samoistnego ustępowania, objawia się przerostem tkanki tłuszczowej, zagraża zdrowiu lub życiu. Otyłość negatywnie wpływa na samoocenę oraz grozi rozwojem wielu chorób somatycznych np. cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca. Podstawowym orężem do walki z nadmiernymi kilogramami jest deficyt kaloryczny, który jest wypadkową diety i aktywności fizycznej. Dietoterapia, trening, psychoterapia (klasyczne metody leczenia otyłości) są nieskuteczne w przypadku pacjentów, którzy nie doświadczają uczucia sytości i w związku z tym przyjmują nadmierne ilości pokarmu. Gdy na platformie TikTok Elon Musk pochwalił się świetną sylwetką (schudł 13 kg), którą uzyskał za pomocą preparatu zawierającego jeden z analogów GLP-1 – semaglutyd, wywołujący sytość to lek ten praktycznie zniknął z aptek na całym świecie. Farmakologiczne leczenie otyłości stanowi mniej inwazyjną alternatywę dla operacji bariatrycznych. 

Co to jest i jak działa GLP-1

GLP-1 (Glukagonopodobny peptyd 1) jest naturalnym, krótko działającym hormonem peptydowym wydzielanym przez komórki nabłonka jelitowego w odpowiedzi na spożyty pokarm. GLP-1 stymuluje błyskawiczne wydzielanie insuliny, równolegle hamuje wydzielanie glukagonu oraz hamuje perystaltykę (spowalnia opróżnianie żołądka). W ten sposób endokrynnie obniżany jest poziom glukozy we krwi oraz mechanicznie zmniejszone jest przyjmowanie pokarmu. 

Reasumując GLP-1 jest biochemicznym bezpiecznikiem układu pokarmowego, który sygnalizuje organizmowi, że właśnie zjedzony został posiłek, należy zagospodarować pobrane substancje odżywcze i wstrzymać się z dalszym przyjmowaniem pokarmu. 

Farmakologiczne leczenie otyłości na razie poza zarejestrowanymi wskazaniami 

W Polsce analogi (agoniści) receptora GLP-1 stosowane są jako leki drugiego rzutu w leczeniu cukrzycy (hiperglikemii) typu II. Związki te naśladują naturalne działanie ludzkich hormonów jelitowych. Od 2005 roku, kiedy na świecie pojawiły się preparatu oparte o GLP-1 zaobserwowano, że leki te poza normalizacją stęzenia glukozy bez ryzyka niedocukrzenia (hipoglikemii) wpływają również na zmniejszenie masy ciała i poprawę profilu lipidowego. W tym miejscu należy wskazać, że otyłość jest główną przyczyną cukrzycy typu II i insulinooporności, a 90% przypadków otyłości wynika z dodatniego bilansu energetycznego (otyłość prosta). Wykazano, że analogi GLP-1 nie obniżają poziomu glukozy u osób bez hiperglikemii i od niedawna stosowane są do leczenia otyłości oraz poniekąd jako profilaktyka cukrzycy. 

Na dzień dzisiejszy w Polsce analogi GLP-1 zarejestrowane są jedynie ze wskazaniem do leczenia cukrzycy. Stosowanie hormonów jelitowych w leczeniu otyłości jest poza rejestracyjnym stosowaniem leku tzw. “off-label”. Szeroka grupa pacjentów czeka, aż producent zarejestruje lek ze wskazaniem do leczenia otyłości co otworzy drogę do potencjalnej refundacji leku. Działania takie mogłoby w przyszłości obniżyć ilość zachorowań na cukrzycę. Specjaliści sugerują, że być może w przyszłości osoby z otyłością będą przyjmowały te leki przez całe życie tak jak w przypadku cukrzycy.  

Skuteczność i działania niepożądane analogów GLP-1

Analogi GLP-1 są skuteczne w monoterapii lub terapii skojarzonej cukrzycy. W leczeniu otyłości najskuteczniejsze są u pacjentów z wyższą nadwagą, ale z nieznanych przyczyn nie działają na około 20% populacji, dla której alternatywą w walce z otyłością pozostają operacje bariatryczne (klasyczne metody leczenia otyłości wykazują 5% skuteczność). Najczęstsze działania niepożądane leków opartych na agonistach GLP-1 to dolegliwości ze strony układu pokarmowego nudności i wymioty, biegunka czy ból brzucha. Stosunkowo często mogą występować zaparcia, odczyn w miejscu wkłucia, odwodnienie (kroplówka nawadniająca). Ciężkie reakcje anafilaktyczne lub zapalenie trzustki występują bardzo rzadko. Trwa dyskusja na temat wpływu GLP-1 na ryzyko rozwoju raka trzustki, aktualne metaanalizy wykluczają taką możliwość. 

Jakie leki zawierają analogi GLP-1

Semaglutyd (Ozempic, Rybelsus), dulaglutyd (Trulicyty), liraglutyd (Saxenda, Victoza). Preparaty do wstrzyknięć podskórnych wydają się być skuteczniejsze od tabletek. Tabletki przyjmuje się raz dziennie a zastrzyki w zależności od preparatu raz na tydzień lub raz dziennie. Wszystkie leki z tej grupy wydawane są na receptę. 

Analogi GLP-1 w leczeniu cukrzycy i otyłości

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Alkohol jest prawie dwa razy bardziej kaloryczny niż cukier. Na dodatek alkohol tuczy, bo może zostać przekształcony w trójglicerydy i w tkankę tłuszczową. Nadmierne spożycie alkoholu prowadzi między innymi do otyłości brzusznej. Z kolei brzuch piwosza nie tylko obniża samoocenę, ale przede wszystkim osłabia układ sercowo-naczyniowy. Podniesiony poziom trójglicerydów prowadzi do stłuszczenia narządów wewnętrznych i rozwoju miażdżycy, która predysponuje do udaru mózgu, zawału serca. Reasumując alkohol to nie “puste kalorie” i należy go uwzględnić w bilansie kalorycznym. Żeby uzmysłowić sobie jak bardzo kaloryczny jest etanol wystarczy zwrócić uwagę, że wykorzystuje się go np. jako paliwo do samochodów (E85).

Ile kalorii zawiera zawiera alkohol

Etanol to nie “puste” kalorie, ten alkohol charakteryzuje się gęstością mniejszą od wody, ale dostarcza znacznie więcej energii. 1 gram czystego alkoholu to 7 kcal (kilokaloria) podczas gdy woda nie zawiera ich wcale. 1 gram cukru lub białka dostarcza 4 kcal. Bardziej kaloryczny od alkoholu jest tłuszcz, który zawiera 9 kcal/g. Kieliszek wódki (40 ml) to ekwiwalent około 100 kcal, kufel piwa (500 ml) zawiera około 220 kcal. Alkohol w diecie może wywołać nadwyżkę kaloryczną – przyrost tkanki tłuszczowej i masy ciała.

Metabolizm etanolu – dlaczego tyjemy od alkoholu

Etanol, który przedostanie się z przewodu pokarmowego do krwioobiegu jest metabolizowany przez enzymy wątrobowe. Etanol jest utleniany (spalany) stopniowo, najpierw powstaje aldehyd octowy, z którego następnie wytwarzany jest ocet, ostatnim etapem jest rozłożenie kwasu octowego na wodę i dwutlenek węgla. Utlenianiu towarzyszy wytwarzanie energii chemicznej, którą mogą wykorzystać komórki (oddychanie komórkowe). Jednocześnie kwas octowy może kondensować z koenzymem A (CoA) prowadząc do powstania acylokoenzymu A (acylo-CoA) będącego prekursorem do syntezy kwasów tłuszczowych. 

Jeżeli w organizmie występuje nadwyżka kaloryczna/ energetyczna to spożycie alkoholu powoduje lipogenezę czyli przekształcanie kwasów tłuszczowych w trójglicerydy i tkankę tłuszczową. Wówczas dochodzi do stłuszczenia organów wewnętrznych (np. stłuszczenie wątroby), odkładania blaszki miażdżycowej i otyłości brzusznej.

Wzrost masy ciała wynika z nadywżki kalorycznej, niezależnie od tego jakie jest źródło kalorii. Należy jednak zwrócić uwagę, że alkohol jest bogatym źródłem kalorii (tylko tłuszcz jest bogatszym nośnikiem energii). Istotne jest również to, że w przeciwieństwie do np. cukru organizm nie ma możliwości magazynowania alkoholu. Dlatego po konsumpcji alkohol jest natychmiast “spalany” a ewentualna, wytworzona nadwyżka energii stymuluje produkcję tkanki tłuszczowej (jedynym sposobem na poradzenie sobie z nadwyżką energii z alkoholu jest zamiana jej w tłuszcz). Spożycie alkoholu nie wywołuje uczucia sytości, wręcz przeciwnie uważa się że alkohol stymuluje apetyt. 

Wpływ alkoholu na zdrowie

Etanol jest substancją psychoaktywną o silnych właściwościach uzależniających. Niewielkie ilości alkoholu mogą działać uspokajająco i poprawiać nastrój, jednak jego nadużywanie prowadzi do rozwoju tolerancji i pogorszenia samopoczucia. Od strony psychicznej osoby uzależnione od alkoholu borykają się z bezsennością, zaburzeniami lękowymi, a w skrajnych sytuacjach może wystąpić delirium. Alkoholicy częściej zapadają na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, kwasicę, marskość wątroby, zapalenie trzustki itd. Nadmierna konsumpcja alkoholu powoduje również zatrucie alkoholowe i kaca.Wykazano, że uzależnienie od alkoholu prowadzi do spadku poziomu testosteronu wśród mężczyzn i wzrostu jego poziomu u kobiet. Konsumpcja alkoholu wywiera negatywny wpływ na biosyntezę białek w organizmie. Leczenie alkoholizmu wymaga interdyscyplinarnego podejścia, jest długotrwałe i kosztowne.

Podsumowanie

Alkohol jest bogatym źródłem energii, której nadmiar magazynowany jest w trójglicerydach będących składnikiem tkanki tłuszczowej. Nadmierne spożycie alkoholu prowadzi do wielu poważnych chorób. 

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Odchudzanie to niekiedy skomplikowany proces, który wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Regularne treningi czy starannie zaplanowana dieta mogą nie wystarczyć do zmniejszenia masy ciała u chorych z otyłością. W uproszczeniu – nadwaga lub otyłość wynikają z nadmiernej podaży kalorii w stosunku do zapotrzebowania organizmu (tzw. otyłość prosta, alimentacyjna). Istotne znaczenie w etiologii nadwagi ma styl życia, ale otyłość może wynikać z innych chorób organicznych np. związanych z układem endokrynnym (hormonalnym) lub genetycznych. Nieleczona otyłość może prowadzić do wielu poważnych powikłań – np.: miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.  

Aktywność fizyczna i dieta w profilaktyce i leczeniu nadwagi

Przytłaczająca większość przypadków pucołowatej sylwetki może być zakwalifikowana jako otyłość prosta. Ten rodzaj nadwagi związany jest z “niezdrowym stylem życia” i dlatego może być ona zakwalifikowana jako choroba cywilizacyjna. Siedzący tryb życia, niska aktywność fizyczna i spożywanie wysoko przetworzonej żywności bogatej w cukry proste i tłuszcze nasycone prowadzą do nadwyżki kalorycznej i odkładania się tkanki tłuszczowej. Pandemia COVID-19 zwróciła uwagę opinii publicznej na problem otyłości alimentacyjnej u dzieci, którym ze względu na koronawirusa ograniczono możliwość opuszczania domu i aktywności fizycznej. Utrzymanie prawidłowej masy ciała u dzieci jest ważne, dlatego że otyłość w tej grupie wiekowej drastycznie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości i innych chorób cywilizacyjnych w wieku dorosłym. Otyłość prowadzi do innych zaburzeń metabolicznych (np. cukrzyca, miażdżyca), pogarsza jakość i skraca oczekiwaną długość życia. 

Reasumując styl życia znajduje bezpośrednie przełożenie na zdrowie człowieka. Dobre nawyki żywieniowe, zrównoważona dieta, oparta na nieprzetworzonych składnikach oraz aktywność fizyczna zapobiegają otyłości, poprawiają jakość i wydłużają życie. 

Trening i dieta w odchudzaniu

Deficyt kaloryczny jest podstawowym orężem w walce z nadwagą i otyłością w najprostszych przypadkach. Dieta redukcyjna w połączeniu z treningiem stymulują redukcję tkanki tłuszczowej – poprawiają samopoczucie i zdrowie fizyczne. Dodatkowo np. gry zespołowe pozytywnie wpływają na rozwój intelektualny, fizyczny i socjalny u dzieci.

Jeżeli masz już “złe nawyki”, a pierwsze próby zmiany stylu życia i poprawy sylwetki nie przyniosły zadowalających efektów to możesz skorzystać z pomocy dietetyka i trenera. Ich kompetencje pozwolą Ci szybciej znaleźć odpowiednie rozwiązania, kontrolować postępy i zaoszczędzić czas. Catering dietetyczny to dodatkowa opcja dla zapracowanych – gotowe zbilansowane, regularne posiłki to kolejne oręże, z którego możesz skorzystać.

Dietetyk medyczny – zdrowe odchudzanie

Jeżeli masz już za sobą kilka prób odchudzania “na ślepo” to koniecznie skorzystaj z pomocy dietetyka medycznego, polecam – dietamed i dietetykmedyczny.pl. Konsultacja dietetyczna, badania krwi i analiza składu ciałą mogą wyjaśnić przycznę niepowodzeń i wybrać odpowiednie – “zdrowe” rozwiązania. Głodzenie się, diety eliminacyjne są “niezdrowe” i pomimo dużego wysiłku i wyrzeczeń mogą się okazać stratą czasu. 

Farmakologiczne leczenie otyłości – tabletki na odchudzanie

Saxenda, Mysimba, Victoza, Trulicity to niektóre leki stosowane w diabetologii i endokrynologii, które wspomagają redukcję tkanki tłuszczowej i kontrolę masy ciała poprzez wpływ między innymi na uczucie łaknienia i sytości. Uważa się, że iniekcje są skuteczniejsze od tabletek. Farmakologiczne leczenie otyłości wskazane jest dla osób stosujących dietę o obniżonej kaloryczności i zwiększoną aktywność fizyczną. Wymienione leki wydawane są na receptę i powinny być stosowane pod kontrolą lekarza bo mogą wykazywać działania niepożądane.

Psychoterapia i psychodietetyka w zaburzeniach odżywiania 

Zaburzenia odżywiania to szeroka grupa chorób, do której zaliczamy zarówno otyłość jak i anoreksję czy bulimię. Rola psychiki i emocji w leczeniu zaburzeń odżywiania jest nie do przecenienia. Dlatego wiele osób korzysta z pomocy psychologów, psychodietetyków, psychiatrów. Czasami reżim narzucany przez zbyt restyrykcyjne diety może się okazać nieskuteczny, powodować efekt jojo i w dłuższej perspektywie nasilać problem otyłości. Interdyscyplinarne podejście do odchudzania jest skuteczniejsze dlatego, że zaburzenia odżywiania są zagadnieniem z pogranicza psychologii, medycyny i dietetyki.

Operacja bariatryczna

Zmniejszenie żołądka to prawdopodobnie najskuteczniejsza metoda walki z otyłością. Jest wiele sposobów na zmniejszenie objętości żołądka – np. balon żołądkowy, regulowana opaska bariatryczna, resekcja części żołądka. Operacje bariatryczne są inwazyjne, dlatego stosuje się je wobec nieskuteczności pozostałych metod leczenia otyłości. Zmniejszenie objętości żołądka ma za zadanie regulować uczucie głodu i sytości, wymusić spadek podaży pokarmów i kalorii aby w rezultacie obniżyć masę ciała. Częstym powikłaniem po operacji bariatrycznej są wymioty – pacjent musi się nauczyć, że żołądek się zmniejszył i nie może przyjąć tyle pokarmu co przed zabiegiem.

Modelowanie sylwetki – zabiegi medycyny estetycznej 

Kosmetologia i medycyna estetyczna oferuje wiele metod modelowania sylwetki. Ich zaletą są szybkie, niekiedy natychmiastowe efekty, a wadą to że rezultat nie jest trwały. Jednym z przykładów jest endermologia czyli rodzaj masażu podciśnieniowego, który ma zmniejszać cellulit i pomagać w modelowaniu sylwetki. Za pomocą endermologii można również przeprowadzić drenaż / masaż limfatyczny. Lipoliza jest mniej inwazyjną formą liposukcji, w której zamiast odsysania tłuszczu rozpuszcza się go przy pomocy zastrzyków. Zaletą lipolizy jest możliwość stosowania jej np. w okolicach twarzy. Liposukcję przeprowadza się w znieczuleniu, pacjent jest obolały i musi zdjąć szwy. Metody opisane w tym akapicie działają miejscowo dlatego nie można ich uznać za sposoby na odchudzanie, które dotyczy redukcji tkanki tłuszczowej w całym organizmie.

Podsumowanie

Prawie każdemu zależy na posiadaniu zgrabnej sylwetki. Nadwaga może obniżać poczucie własnej wartości i prowadzić do rozwoju innych chorób. Istnieje wiele metod odchudzania – bo problem jest niezwykle zróżnicowany. Wybór metody odchudzania powinien zależeć od przyczyny i efektów jakie chce uzyskać pacjent. 

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Hipercholesterolemia polega na przewlekłym podwyższeniu poziomu cholesterolu (rodzaj tłuszczu) i jest czynnikiem ryzyka miażdżycy. Szacuje się, że to zaburzenie metaboliczne występuje u co najmniej co drugiego dorosłego Polaka. Wysokie stężenie cholesterolu początkowo nie powoduje niepokojących objawów. Dlatego nieprawidłowość ta postępuje w utajeniu, prowadząc do rozwoju blaszki miażdżycowej (miażdżyca) i wynikających z tego chorób sercowo-naczyniowych. Cholesterol jest konieczny do życia, ale jego nadmiar jest niezdrowy. Niestety świadomość społeczna na temat hipercholesterolemii i jej powikłań (np. udar mózgu, zawał serca) nadal pozostaje niewielka. Aktywność fizyczna, zrównoważona dieta i okresowe badania krwi zmniejszają ryzyko miażdżycy. Hipercholesterolemia może być zburzeniem podstawowym albo wynikać z przebiegu innych chorób. 

Co to jest cholesterol – rola biologiczna

Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania człowieka. Substancja ta zaliczana jest do tłuszczów (lipidów), produkowana jest w organizmie oraz dostarczana z pokarmem pochodzenia zwierzęcego. Cholesterol jest obecny w każdej komórce naszego ciała, wchodzi on między innymi w skład błon komórkowych. Cholesterol jest prekursorem hormonów i witaminy D3, bierze  również udział w przewodzeniu impulsów nerwowych jako składnik osłonek mielinowych włókien nerwowych. Ponadto, cholesterol uczestniczy w syntezie wielu hormonów oraz wspomaga prawidłowe funkcjonowanie receptorów serotoniny w mózgu. 

Bez cholesterolu organizm nie mógłby prawidłowo funkcjonować, ale jego zbyt wysokie stężenie we krwi jest wysoce szkodliwe dla zdrowia. Nie leczona hipercholesterolemia, prowadzi do miażdżycy średnich i dużych tętnic. Blaszka miażdżycowa ogranicza zaopatrzenie kończyn w składniki odżywcze i tlen przez co utrudnia chodzenie. Miażdżyca zwiększa również ryzyko zatoru, którego następstwem może być np. udar mózgu albo zawał serca. 

Rodzaje cholesterolu i ich znaczenie dla rozwoju miażdżycy

W obrębie cholesterolu wyróżniamy dwie frakcje: lekką (o niskiej gęstości) czyli LDL oraz ciężką (o wysokiej gęstości) – HDL. LDL odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do tkanek, z kolei HDL wychwytuje niewykorzystany nadmiar LDL i zwraca go wątrobie. LDL nazywany jest złym cholesterolem dlatego, że jego nadmiar prowadzi do odkładania się blaszki miażdżycowej w ścianach tętnic. HDL to tzw “dobry” cholesterol – wyłapując LDL zmniejsza ryzyko miażdżycy. 

Co to jest hipercholesterolemia

Hipercholesterolemia to rodzaj dyslipidemi, w której obserwuje się znacznie podwyższone stężenia cholesterolu w osoczu krwi. Na wzrost poziomu cholesterolu może mieć wpływ wiele czynników, takich jak obciążenie genetyczne, dieta i styl życia. Do wzrostu cholesterolu przyczyniają się spożywane z pokarmem tłuszcze nasycone i kwasy tłuszczowe typu trans, które występują w tłustych produktach pochodzenia zwierzęcego oraz w smażonych potrawach i słodyczach.

Normy cholesterolu

Nieprawidłowe stężenie cholesterolu LDL to wartość większa lub równa 115 mg/dl, a poziom całkowitego cholesterolu (TC) nie powinien wykraczać poza 190 mg/dl. Z kolei cholesterol HDL powinien występować we krwi mężczyzn w stężeniu co najmniej 40 mg/dl. W przypadku kobiet dolna granica to 46 mg/dl.

W diagnostyce hipercholesterolemii, poza normami cholesterolu istotny jest również stosunek jednej frakcji cholesterolu do drugiej. Warto pamiętać, że ten może zmieniać się na skutek przyjmowania niektórych leków.

Rodzaje i objawy hipercholesterolemii

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje hipercholesterolemii.

  • Pierwotna (hipercholesterolemia rodzinna) – uwarunkowana genetycznie. Częściej występuje hipercholesterolemia heterozygotyczna (kopia genu apolipoproteiny B100 odziedziczona od jednego z rodziców jest wadliwa). Czasami wyróżnia się hipercholeesterolemie wielogenową, ale na jej wystąpienie ma wpływ styl życia. 
  • Wtórna, czyli nabyta – w tym przypadku hipercholesterolemia  może wynikać z przyjmowanych przez pacjenta leków lub stylu życia. Hipercholesterolemia wtórna może występować także jako objaw innych schorzeń, na przykład niedoczynności tarczycy (hipotyreoza), chorób wątroby czy zespołu nerczycowego.

Podwyższony poziom cholesterolu we krwi często nie przejawia się w żadnej sposób przez długi czas. Pacjent z reguły zauważa objawy dopiero ze strony układu sercowo-naczyniowego, takie jak bóle i dławice w klatce piersiowej, bóle kończyn. W przebiegu choroby występują również kępki żółte (żółtaki), czyli złogi cholesterolu pod skórą łokci, kolan, a także w okolicach oczu.

kępki cholesterolu pod skórą w okolicy oczu

Na zdjęciu widoczne są kępki cholesterolu zgromadzone pod skórą na twarzy.

Diagnostyka hipercholesterolemii

Diagnostyka hipercholesterolemii jest stosunkowo prosta. W celu zbadania zawartości cholesterolu, na podstawie próbki krwi pobranej na czczo, wykonuje się tak zwany lipidogram. Określa on całkowite stężenie cholesterolu we krwi, a także obrazuje podział na frakcje LDL, HDL i trójglicerydy (TG). LDL i HDL razem stanowią cholesterol całkowity (TC).

Hipercholesterolemia najczęściej występuje w towarzystwie innych chorób, dlatego lipidogram powinien zostać wykonany u każdego cukrzyka, osoby z nadciśnieniem tętniczym, a także u pacjentów z niewydolnością nerek.

Powikłania hipercholesterolemii

Przewlekle podwyższony poziom cholesterolu prowadzi do niedostatecznego natlenienia tkanek, co może skutkować między innymi:

  • chorobą niedokrwienną serca, a w konsekwencji zawałem,
  •  chorobami naczyń obwodowych ciała,
  • udarem niedokrwiennym mózgu.

Powikłania hipercholesterolemii są bardzo poważne i bezpośrednio zagrażają życiu, a objawy schorzenia pojawiają się z reguły dopiero w zaawansowanym stopniu choroby. W związku z tym niezwykle istotna jest profilaktyka antycholesterolowa i regularne badania lekarskie.

Miażdżyca

Miażdżyca to rozwijająca się latami (po cichu) choroba tętnic. Wskutek odkładania się blaszki miażdżycowej w ścianach dużych i średnich tętnic dochodzi do ich zwężenia i ograniczenia przepływu krwi i chorób sercowo-naczyniowych. Wówczas kończyny stają się niedotlenione – trudno się chodzi (niedokrwienie kończyn dolnych). Zmniejszenie przekroju tętnic prowadzi do nadciśnienia, które utrudnia pracę wielu narządów np. nerek. Miażdżyca prowadzi również do choroby wieńcowej serca (niedokrwienie serca), która grozi zawałem. Zatkane tętnice zwiększają też ryzyko zatoru, który może się zakończyć udarzem niedokrwiennym mózgu. 

Do rozwoju miażdżycy przyczynia się nie tylko hipercholesterolemia, ale również palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca. Dlatego osoby z grupy ryzyka muszą dążyć do ograniczenia ilości czynników, których nałożenie może mieć tragiczne skutki. 

choroby sercowo-naczyniowe

Życie z hipercholesterolemią – profilaktyka i leczenie miażdżycy

Zastanawiasz się, jak żyć z hipercholesterolemią? Przede wszystkim – zdrowo! Do obniżenia zawartości cholesterolu we krwi przyczynia się redukcja masy ciała, rezygnacja z alkoholu i palenia papierosów. Bardzo istotnym czynnikiem jest również wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej oraz odpowiednia dieta. Należy pamiętać, że celem terapii jest powrót do prawidłowego stężenia cholesterolu, ale nie oznacza to, że po osiągnięciu pożądanego efektu można wrócić do dawnych nawyków. Po obniżeniu cholesterolu kontynuuje się leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza i należy regularnie kontrolować swój stan zdrowia. Do farmakologicznego leczenia hipercholesterolemii wykorzystuje się statyny lub leczenie jonowymienne.

Styl życia jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na poziom cholesterolu dlatego hipercholesterolemia uznawana jest za chorobę cywilizacyjną. 

Dieta w hipercholesterolemii i miażdżycy tętnic

Zmagając się z hipercholesterolemią warto skorzystać z pomocy dietetyka. Należy ograniczyć spożycie produktów bogatych w tłuszcze nasycone oraz kwasy tłuszczowe typu trans – tłustego mięsa i tłuszczów zwierzęcych, a także posiłków typu fast food, frytek i chipsów. Warto wprowadzić do codziennej diety pokarmy bogate w błonnik, który przyczynia się do mniejszego wchłaniania cholesterolu z układu pokarmowego. Takie produkty to płatki owsiane, pełnoziarniste pieczywo, owoce, orzechy i nasiona, a także warzywa. Włączenie do diety tłustych ryb morskich, dzięki wysokiej zawartości kwasów omega 3, również pomaga utrzymać poziom cholesterolu na prawidłowym poziomie. Bogatym źródłem kwasów omega 3 są również olej lniany i rzepakowy. 

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Cukrzyca (diabetes mellitus, DM), inaczej hiperglikemia, polega na przewlekłym utrzymywaniu się podwyższonego poziomu glukozy (dekstroza) we krwi. Przecukrzenie to jedna z chorób cywilizacyjnych, na którą zapada coraz więcej osób, przy czym stale obniża się średni wiek zachorowania. Czynnikiem ryzyka cukrzycy jest tzw. niezdrowy tryb życia – brak aktywności fizycznej i niewłaściwe nawyki żywieniowe. Nieleczona cukrzyca prowadzi do wielu ciężkich powikłań, które zagrażają zdrowiu i życiu.

W poniższym tekście przybliżam podstawowe informacje związane z cukrzycą.

  • Jak wygląda metabolizm węglowodanów (cukrów).
  • Jakie są objawy i rodzaje cukrzycy i jak je zdiagnozować.
  • Z jakimi powikłaniami wiąże się hiperglikemia.
  • Jak żyć z cukrzycą, tzn. jak dbać o prawidłowy poziom cukru we krwi.

Metabolizm glukozy

Żeby zrozumieć, czym jest cukrzyca, należy poznać mechanizmy regulowania stężenia glukozy we krwi. Glukoza to podstawowe źródło energii dla komórek, ale jej nadmiar jest szkodliwy.

Głównym hormonem anabolicznym jest insulina, której podstawowym zadaniem jest kierowanie glukozy z krwi do komórek. Cukier zmagazynowany w tkankach nazywany jest glikogenem, a jego głównym rezerwuarem jest wątroba. Po posiłku rośnie poziom glukozy we krwi, wtedy wyspy trzustkowe wydzielają insulinę, która obniża poziom cukru we krwi. Hormonem o przeciwstawnym działaniu do insuliny jest glukagon, który w odpowiedzi na spadek poziomu cukru we krwi stymuluje uwalnianie glukozy z wątroby do krwioobiegu. Kontrolę nad poziomem cukru sprawuje trzustka, która w odpowiedzi na zmiany poziomu glukozy wydziela insulinę lub glukagon.

Co to jest cukrzyca i insulinooporność?

Zaburzenia regulacji poziomu glukozy we krwi mogą być spowodowane zarówno niedostatecznym wydzielaniem bądź nieodpowiednią reakcją na insulinę.

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, która charakteryzuje się stałym  podwyższeniem poziomu glukozy. U cukrzyków cukier jest podwyższony niezależnie od spożywanych posiłków. Prawidłowy poziom glukozy we krwi waha się w zakresie od 70 do 100 mg/dl. Cukrzycę może oznaczać przekroczenie poziomu 126 mg/ dl na czczo w dwóch niezależnych pomiarach. U cukrzyków stwierdza się również obecność cukru w moczu. 

Pacjenci z insulinoopornością mają prawidłowy poziom glukozy we krwi przy znacznie podniesionym poziomie insuliny. Insulinooporność to obniżona wrażliwość tkanek organizmu na insulinę. W odpowiedzi na “opór” tkanek w pobieraniu glukozy trzustka wytwarza dużą ilość insuliny. Przeciążenie trzustki prowadzi do rozwoju cukrzycy – najpierw cukier wolno spada po posiłku, później pozostaje podwyższony niezależnie od przyjmowanych pokarmów. U zdrowego człowieka wysoki poziom insuliny oznacza niskie stężenie glukozy, w insulinooporności wysokie stężenie cukru utrzymuje się pomimo równoczesnej obecności znacznych ilości insuliny.

Insulinooporności najczęściej towarzyszy otyłość. Zbyt wysoka ilość tkanki tłuszczowej w organizmie sprawia, że to jej rezerwy wykorzystywane są do produkcji energii zamiast glukozy. W wyniku takiego mechanizmu stężenie glukozy we krwi rośnie, a trzustka produkuje coraz większe ilości insuliny, aby je zredukować. Obniżona wrażliwość na insulinę może rozwijać się także na skutek rozmaitych zaburzeń hormonalnych, między innymi w przebiegu nadczynności tarczycy, zespołu Cushinga czy pierwotnej nadczynności przytarczyc. Coraz słabsza reakcja organizmu na insulinę prowadzi do stanu przedcukrzycowego, a w konsekwencji do cukrzycy typu 2.

Objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy różnią się w zależności od typu schorzenia, ale w obu przypadkach wyróżnić można wspólne dolegliwości, które powinny zaalarmować i skłonić do wykonania badań w kierunku cukrzycy. Są to:

  • częste oddawanie moczu,
  • nadmierne pragnienie,
  • suchość w ustach,
  • przewlekłe zmęczenie i apatia.

Rodzaje cukrzycy i charakterystyczne dla nich objawy

Wyróżnia się dwa główne rodzaje cukrzycy i charakterystyczne dla nich objawy:

  • Cukrzyca typu 1. W przebiegu tej choroby komórki beta trzustki, odpowiadające za wydzielanie insuliny, zostają uszkadzane przez przeciwciała (choroba z tzw. autoagresji). W następstwie spada zdolność trzustki do wydzielania insuliny. Zmniejszenie poziomu insuliny pozbawia organizm możliwości obniżania stężenia glukozy we krwi.  Charakterystyczne objawy cukrzycy typu 1, poza opisanymi wyżej to nagły spadek masy ciała i brak apetytu, a także suchość skóry. 
  • Cukrzyca typu 2. Nazywamy ją cukrzycą nabytą, a w przypadku tej podjednostki chorobowej możliwe są dwa różne podłoża. Jednym z nich jest opisana wcześniej insulinooporność (spadek wrażliwości na insulinę), a drugim powodem wystąpienia cukrzycy typu 2 jest obniżenie właściwości wydzielniczych trzustki. W przebiegu cukrzycy typu 2 obserwuje się częste odczuwanie głodu oraz przybieranie na wadze.

Jak rozpoznać cukrzycę – badania

Wystąpienie objawów charakterystycznych dla cukrzycy powinno skłonić do wizyty u lekarza. Hiperglikemia jest rozpoznawana w oparciu o pomiary stężenia glukozy w krwi na czczo. 

Norma glukozy we krwi dla zdrowej osoby to 70-99 mg/dl. Wyniki z zakresu 100-125 mg/dl oznaczają stan przedcukrzycowy i powinny skłonić lekarza do zlecenia doustnego testu obciążenia glukozą. Jeśli wartość glikemii jest równa lub większa 126 mg/dl, zaleca się ponowne badanie. W przypadku, gdy za drugim razem wynik również wykracza poza normę, rozpoznaje się stałą hiperglikemię – cukrzycę.

Jakie są przyczyny cukrzycy i jak jej zapobiec?

Uważa się, że cukrzyca typu 1 ma podłoże autoimmunologiczne, ale etiologia nie została dokładnie wyjaśniona. Wiadomo, że skłonność do zachorowania jest dziedziczna. Natomiast w rozwoju cukrzycy typu 2 biorą udział zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do czynników ryzyka tego typu cukrzycy zalicza się między innymi nadwagę i otyłość, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłową dietę oraz rozmaite zaburzenia hormonalne.

Obecnie nie ma metod profilaktyki cukrzycy typu 1. Aby zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2, należy utrzymywać prawidłową masę ciała i praktykować regularną aktywność fizyczną. Istotna jest również zdrowa dieta – spożywanie obfitych i ciężkich posiłków prowadzi do nienaturalnie dużych wyrzutów insuliny, które

Powikłania cukrzycy

Przewlekła i nieleczona cukrzyca ma negatywny wpływ na wiele narządów ciała. Podwyższony poziom cukru prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, które nie mogą zaopatrywać narządów w odpowiednie ilości składniki odżywcze. Dlatego np. procesy regeneracji tkanek np. gojenie się ran są upośledzone u diabetyków. Leczenie ran u cukrzyków jest utrudnione. Poniżej wymieniam popularne choroby związane z cukrzycą.

  • Stopa cukrzycowa – Uszkodzenie nerwów i pogorszenie czucia w kończynach dolnych (neuropatia cukrzycowa) sprawia, że łatwo o skaleczenie. Krew ze zbyt dużą ilością glukozy nieefektywnie zaopatruje komórki organizmu tlen i substancje odżywcze. Powoduje to, że rany u cukrzyków trudno się goją.
  • Retinopatia cukrzycowa, która prowadzi do pogorszenia, a nawet utraty wzroku.
  • Nefropatia cukrzycowa – przewlekła hiperglikemia wpływa na pogorszenie wydolności nerek.
  • Neuropatie. 

Jak żyć z przewlekłą hiperglikemią?

Wielu diabetyków po usłyszeniu diagnozy zastanawia się, jak żyć z cukrzycą. Najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń diabetologa. Trzeba badać i utrzymywać odpowiedni poziom glikemii –  regularnie brać leki. Diabetyk powinien mieć własny glukometr. Czasami chorzy muszą przyjmować zastrzyki. Poza tym, cukrzyk musi nauczyć się obserwować i rozpoznawać pojawiające się objawy i zmiany w samopoczuciu, które związane są ze zmianą poziomu cukru. Należy również wyeliminować używki (szczególnie alkohol) i wprowadzić aktywność fizyczną do rozkładu dnia. Niezwykle istotna jest również odpowiednia dieta.

Dieta w cukrzycy

W obu typach cukrzycy, przyjmowane posiłki powinny mieć niski indeks glikemiczny, czyli jak najmniejszy wpływ na stężenie glukozy we krwi. Dobrze jest wykorzystywać razowe pieczywo, pełnoziarniste mąki i makarony oraz surowe warzywa. Diabetycy powinni ograniczyć spożycie produktów zawierających cukry proste. Zbyt długie gotowanie produktów zawierających węglowodany złożone prowadzi do ich rozpadu na cukry proste, które są niewskazane dla diabetyków. Cukrzycy powinni uważać również na owoce, które ze względu na wysoką zawartość cukrów prostych, wpływają na szybkie podwyższenie poziomu glukozy we krwi. Dieta w cukrzycy powinna również zakładać rezygnację z dużych posiłków na rzecz mniejszych, ale spożywanych częściej.