Hipercholesterolemia polega na przewlekłym podwyższeniu poziomu cholesterolu (rodzaj tłuszczu) i jest czynnikiem ryzyka miażdżycy. Szacuje się, że to zaburzenie metaboliczne występuje u co najmniej co drugiego dorosłego Polaka. Wysokie stężenie cholesterolu początkowo nie powoduje niepokojących objawów. Dlatego nieprawidłowość ta postępuje w utajeniu, prowadząc do rozwoju blaszki miażdżycowej (miażdżyca) i wynikających z tego chorób sercowo-naczyniowych. Cholesterol jest konieczny do życia, ale jego nadmiar jest niezdrowy. Niestety świadomość społeczna na temat hipercholesterolemii i jej powikłań (np. udar mózgu, zawał serca) nadal pozostaje niewielka. Aktywność fizyczna, zrównoważona dieta i okresowe badania krwi zmniejszają ryzyko miażdżycy. Hipercholesterolemia może być zburzeniem podstawowym albo wynikać z przebiegu innych chorób.
Co to jest cholesterol – rola biologiczna
Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania człowieka. Substancja ta zaliczana jest do tłuszczów (lipidów), produkowana jest w organizmie oraz dostarczana z pokarmem pochodzenia zwierzęcego. Cholesterol jest obecny w każdej komórce naszego ciała, wchodzi on między innymi w skład błon komórkowych. Cholesterol jest prekursorem hormonów i witaminy D3, bierze również udział w przewodzeniu impulsów nerwowych jako składnik osłonek mielinowych włókien nerwowych. Ponadto, cholesterol uczestniczy w syntezie wielu hormonów oraz wspomaga prawidłowe funkcjonowanie receptorów serotoniny w mózgu.
Bez cholesterolu organizm nie mógłby prawidłowo funkcjonować, ale jego zbyt wysokie stężenie we krwi jest wysoce szkodliwe dla zdrowia. Nie leczona hipercholesterolemia, prowadzi do miażdżycy średnich i dużych tętnic. Blaszka miażdżycowa ogranicza zaopatrzenie kończyn w składniki odżywcze i tlen przez co utrudnia chodzenie. Miażdżyca zwiększa również ryzyko zatoru, którego następstwem może być np. udar mózgu albo zawał serca.
Rodzaje cholesterolu i ich znaczenie dla rozwoju miażdżycy
W obrębie cholesterolu wyróżniamy dwie frakcje: lekką (o niskiej gęstości) czyli LDL oraz ciężką (o wysokiej gęstości) – HDL. LDL odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do tkanek, z kolei HDL wychwytuje niewykorzystany nadmiar LDL i zwraca go wątrobie. LDL nazywany jest złym cholesterolem dlatego, że jego nadmiar prowadzi do odkładania się blaszki miażdżycowej w ścianach tętnic. HDL to tzw “dobry” cholesterol – wyłapując LDL zmniejsza ryzyko miażdżycy.
Co to jest hipercholesterolemia
Hipercholesterolemia to rodzaj dyslipidemi, w której obserwuje się znacznie podwyższone stężenia cholesterolu w osoczu krwi. Na wzrost poziomu cholesterolu może mieć wpływ wiele czynników, takich jak obciążenie genetyczne, dieta i styl życia. Do wzrostu cholesterolu przyczyniają się spożywane z pokarmem tłuszcze nasycone i kwasy tłuszczowe typu trans, które występują w tłustych produktach pochodzenia zwierzęcego oraz w smażonych potrawach i słodyczach.
Normy cholesterolu
Nieprawidłowe stężenie cholesterolu LDL to wartość większa lub równa 115 mg/dl, a poziom całkowitego cholesterolu (TC) nie powinien wykraczać poza 190 mg/dl. Z kolei cholesterol HDL powinien występować we krwi mężczyzn w stężeniu co najmniej 40 mg/dl. W przypadku kobiet dolna granica to 46 mg/dl.
W diagnostyce hipercholesterolemii, poza normami cholesterolu istotny jest również stosunek jednej frakcji cholesterolu do drugiej. Warto pamiętać, że ten może zmieniać się na skutek przyjmowania niektórych leków.
Rodzaje i objawy hipercholesterolemii
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje hipercholesterolemii.
- Pierwotna (hipercholesterolemia rodzinna) – uwarunkowana genetycznie. Częściej występuje hipercholesterolemia heterozygotyczna (kopia genu apolipoproteiny B100 odziedziczona od jednego z rodziców jest wadliwa). Czasami wyróżnia się hipercholeesterolemie wielogenową, ale na jej wystąpienie ma wpływ styl życia.
- Wtórna, czyli nabyta – w tym przypadku hipercholesterolemia może wynikać z przyjmowanych przez pacjenta leków lub stylu życia. Hipercholesterolemia wtórna może występować także jako objaw innych schorzeń, na przykład niedoczynności tarczycy (hipotyreoza), chorób wątroby czy zespołu nerczycowego.
Podwyższony poziom cholesterolu we krwi często nie przejawia się w żadnej sposób przez długi czas. Pacjent z reguły zauważa objawy dopiero ze strony układu sercowo-naczyniowego, takie jak bóle i dławice w klatce piersiowej, bóle kończyn. W przebiegu choroby występują również kępki żółte (żółtaki), czyli złogi cholesterolu pod skórą łokci, kolan, a także w okolicach oczu.
Na zdjęciu widoczne są kępki cholesterolu zgromadzone pod skórą na twarzy.
Diagnostyka hipercholesterolemii
Diagnostyka hipercholesterolemii jest stosunkowo prosta. W celu zbadania zawartości cholesterolu, na podstawie próbki krwi pobranej na czczo, wykonuje się tak zwany lipidogram. Określa on całkowite stężenie cholesterolu we krwi, a także obrazuje podział na frakcje LDL, HDL i trójglicerydy (TG). LDL i HDL razem stanowią cholesterol całkowity (TC).
Hipercholesterolemia najczęściej występuje w towarzystwie innych chorób, dlatego lipidogram powinien zostać wykonany u każdego cukrzyka, osoby z nadciśnieniem tętniczym, a także u pacjentów z niewydolnością nerek.
Powikłania hipercholesterolemii
Przewlekle podwyższony poziom cholesterolu prowadzi do niedostatecznego natlenienia tkanek, co może skutkować między innymi:
- chorobą niedokrwienną serca, a w konsekwencji zawałem,
- chorobami naczyń obwodowych ciała,
- udarem niedokrwiennym mózgu.
Powikłania hipercholesterolemii są bardzo poważne i bezpośrednio zagrażają życiu, a objawy schorzenia pojawiają się z reguły dopiero w zaawansowanym stopniu choroby. W związku z tym niezwykle istotna jest profilaktyka antycholesterolowa i regularne badania lekarskie.
Miażdżyca
Miażdżyca to rozwijająca się latami (po cichu) choroba tętnic. Wskutek odkładania się blaszki miażdżycowej w ścianach dużych i średnich tętnic dochodzi do ich zwężenia i ograniczenia przepływu krwi i chorób sercowo-naczyniowych. Wówczas kończyny stają się niedotlenione – trudno się chodzi (niedokrwienie kończyn dolnych). Zmniejszenie przekroju tętnic prowadzi do nadciśnienia, które utrudnia pracę wielu narządów np. nerek. Miażdżyca prowadzi również do choroby wieńcowej serca (niedokrwienie serca), która grozi zawałem. Zatkane tętnice zwiększają też ryzyko zatoru, który może się zakończyć udarzem niedokrwiennym mózgu.
Do rozwoju miażdżycy przyczynia się nie tylko hipercholesterolemia, ale również palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca. Dlatego osoby z grupy ryzyka muszą dążyć do ograniczenia ilości czynników, których nałożenie może mieć tragiczne skutki.
Życie z hipercholesterolemią – profilaktyka i leczenie miażdżycy
Zastanawiasz się, jak żyć z hipercholesterolemią? Przede wszystkim – zdrowo! Do obniżenia zawartości cholesterolu we krwi przyczynia się redukcja masy ciała, rezygnacja z alkoholu i palenia papierosów. Bardzo istotnym czynnikiem jest również wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej oraz odpowiednia dieta. Należy pamiętać, że celem terapii jest powrót do prawidłowego stężenia cholesterolu, ale nie oznacza to, że po osiągnięciu pożądanego efektu można wrócić do dawnych nawyków. Po obniżeniu cholesterolu kontynuuje się leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza i należy regularnie kontrolować swój stan zdrowia. Do farmakologicznego leczenia hipercholesterolemii wykorzystuje się statyny lub leczenie jonowymienne.
Styl życia jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na poziom cholesterolu dlatego hipercholesterolemia uznawana jest za chorobę cywilizacyjną.
Dieta w hipercholesterolemii i miażdżycy tętnic
Zmagając się z hipercholesterolemią warto skorzystać z pomocy dietetyka. Należy ograniczyć spożycie produktów bogatych w tłuszcze nasycone oraz kwasy tłuszczowe typu trans – tłustego mięsa i tłuszczów zwierzęcych, a także posiłków typu fast food, frytek i chipsów. Warto wprowadzić do codziennej diety pokarmy bogate w błonnik, który przyczynia się do mniejszego wchłaniania cholesterolu z układu pokarmowego. Takie produkty to płatki owsiane, pełnoziarniste pieczywo, owoce, orzechy i nasiona, a także warzywa. Włączenie do diety tłustych ryb morskich, dzięki wysokiej zawartości kwasów omega 3, również pomaga utrzymać poziom cholesterolu na prawidłowym poziomie. Bogatym źródłem kwasów omega 3 są również olej lniany i rzepakowy.
