Zespół objawów polegających na zażółceniu skóry, twardówki oka, błon śluzowych w związku ze wzrostem stężenia bilirubiny (żółty barwnik) w tkankach. Nieprawidłowe wartości bilirubiny w badaniu biochemicznym krwi mogą mieć różną etiologię, nie zawsze związane są z wątrobą.
Skąd się bierze żółty barwnik bilirubina?
Bilirubina pochodzi z rozkładu hemu, którego najwięcej jest w czerwonych krwinkach (erytrocyty). Fizjologiczny rozpad erytrocytów prowadzony jest głównie przez śledzionę. Wytworzona bilirubina (tzw. wolna/ pośrednia bilirubina) nie rozpuszcza się w roztworach wodnych (np. we krwi), dlatego nie może zostać odfiltrowana przez nerki i wydalona z moczem. Nierozpuszczalna bilirubina łączy się z albuminą (główne białko krwi), żeby wraz z krwią trafić do wątroby. Hepatocyty sprzęgają wolną bilirubinę z kwasem glukuronowym, powstały kompleks (bilirubina związana) jest hydrofilowy (rozpuszczalny w wodzie). Bilirubina związana wchodzi w skład żółci, gromadzona jest w woreczku żółciowym skąd wydzielana jest do dwunastnicy, w której pomaga w trawieniu pokarmów.
Bilirubina niezwiązana wykazuje właściwości neurotoksyczne, przekracza barierę krew – mózg.
Siniaki
Krwiaki powstają w wyniku wynaczynienia krwi np. podczas urazu. Na ich przykładzie możemy prześledzić jak powstaje bilirubina. Rozpad czerwonych krwinek prowadzi do uwolnienia zawartej w nich czerwonej hemoglobiny. Metabolizm hemu rozpoczyna się przez odłączenie jonu żelaza, następnie hem przekształca się do zielonkawej biliwerdyny, która zmienia się w żółtawą bilirubinę. Bilirubina wyłapywana jest przez albuminę krążącą we krwi – siniak zaczyna się „rozpuszczać”. Obserwując zmiany zabarwienia sianka (czerwony -> zielony -> żółty), widzimy równoległy przebieg różnych reakcji biochemicznych prowadzących do rozłożenia hemu.
Rodzaje żółtaczek
- Żółtaczka przed wątrobowa, hemolityczna. Rozwija się w wyniku nasilonego rozpadu czerwonych krwinek. Fizjologiczna żółtaczka noworodków jest rodzajem żółtaczki hemolitycznej – rozpad nadmiaru erytrocytów, które były potrzebne tylko w życiu płodowym.
- Żółtaczka mechaniczna, pozawątrobowa, zastoinowa. Występuje w związku z upośledzeniem odpływu żółci z wątroby.
- Zapalenie wątroby, żółtaczka miąższowa. Upośledzenie transportu lub sprzęgania bilirubiny w wątrobie. Przyczyną może być np: infekcja wirusowa, nowotwór, zatrucie alkoholem, zatrucie lekami, ekspozycja na czynniki chemiczne.
Żółtaczka hemolityczna
Rozwija się w wyniku nadmiernego rozpadu erytrocytów. Powstająca wówczas duża ilość bilirubiny nie może być utylizowana na bieżąco, dlatego jej stężenie może przekroczyć górną granicę normy.
Fizjologiczna żółtaczka może występować u noworodków. Wynika ona z rozpadu nadmiaru czerwonych krwinek, które potrzebne były do wydajnej wymiany gazowej z łożyskiem wówczas, gdy dziecko nie oddychało za pomocą własnych płuc. Ten rodzaj żótaczki zazwyczaj ustępuje samoistnie. Żółtaczka obserwowana jest u niemal wszystkich wcześniaków.
Żółtaczka mechaniczna
Jest następstwem mechanicznego ograniczenia przepływu żółci w drogach żółciowych. Gromadząca się żółć może wywołać bolesne zapalenie woreczka żółciowego, cięższym powikłaniem jest zapalnie trzustki. Przyczyną zastoju żółci mogą być np. kamica (czynnikiem ryzyka jest dieta), nowotwór.
Żółtaczka wątrobowa
Zapalenie miąższu wątroby jest najpoważniejszą przyczyną żółtaczki, wynika z zaburzeń w funkcjonowaniu hepatocytów. Wątroba jest słabo unerwiona, dlatego o jej problemach zazwyczaj dowiadujemy się, kiedy choroba jest już zaawansowana, a objawy są niespecyficzne. Przyczyną żółtaczki wątrobowej może być wirusowe zapalenie wątroby (WZW). Częstym powodem uszkodzenia wątroby jest zatrucie lekami (np. acetaminofen) lub alkoholem.
Alkoholowa marskość wątroby
Nadmierne spożycie alkoholu wywołuje masowe obumieranie hepatocytów, a powstające „blizny” (zwłóknienia) prowadzą do zatarcia anatomicznej struktury wątroby. Zmiana anatomii wiąże się z niedokrwieniem, hipoksją (niedotlenienie) i postępującą degradacją miąższu. Utrudniony przepływ krwi przez wątrobę wywołuje nadciśnienie wrotne. W takim stanie konieczny jest przeczep wątroby.
Odtrucie alkoholowe najczęściej nie jest w stanie przeciwdziałać poważnemu poalkoholowemu uszkodzeniu wątroby. Kroplówki podawane podczas detoksu mogą zawierać np. ornitynę, glutation, acetylocysteinę, witaminę C, witaminy z grupy B, kwas ALA. Związki te mogą wspomagać pracę komórek wątroby, ale nie są one w stanie przywrócić prawidłowego ukrwienia i funkcji tego organu.
Wpływ diety na kolor skóry
Osoby spożywające dużą ilość warzyw i owoców bogatych w karotenoidy (marchew, dynia, morela) mogą mieć żółtawy odcień skóry.
