mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Prostata (stercz, gruczoł krokowy) wchodzi w skład męskiego układu moczowo-płciowego. Wiek jest głównym czynnikiem ryzyka łagodnego przerostu prostaty. Powiększenie gruczołu krokowego może być również związane z infekcją albo nowotworem. Powiększenie prostaty objawia się obniżającymi komfort życia problemami z oddawaniem moczu (mikcja). Trudności z sikaniem u mężczyzn nie zawsze muszą być związane z prostatą. Leczenie farmakologiczne najczęściej usprawnia odpływ moczu, a regularne konsultacje urologiczne zmniejszają ryzyko poważnych powikłań. Higiena osobista jest czynnikiem minimalizującym ryzyko problemów z prostatą.   

Czym jest prostata

Prostata jest częścią męskiego układu rozrodczego. Wytwarza mleczną substancję stanowiącą składnik nasienia (sperma). Ponad to prostata pełni rolę przełącznika pomiędzy oddawaniem moczu a wytryskiem (ejakulacja). Gruczoł krokowy kształtem i wielkością przypomina orzech włoski i zlokalizowany jest tuż pod pęcherzem moczowym, w pobliżu odbytnicy. Przez miąż prostaty przechodzi cewka moczowa – w tym miejscu uchodzą do niej nasieniowody. Dlatego zmiany wielkości stercza (np. stan zapalny, przerost) mogą powodować ucisk na cewkę moczową i utrudniać oddawanie moczu oraz problemy z ejakulacją i erekcją (wzwód penisa).

Przerost prostaty

Prosta może ulec powiększeniu w związku z wiekiem, stanem zapalnym albo ze względu na proces nowotworowy. Zapalenie prostaty może mieć podłoże bakteryjne albo jest określane jako przewlekłe, którego przyczyny nie są jasne. Przerost prostaty w pierwszej kolejności powoduje ucisk na cewkę a później na pęcherz moczowy. Podrażniony w ten sposób pęcherz może dawać objawy zespołu pęcherza nadreaktywnego polegające głównie na problemach w oddawaniu moczu. 

Bakteryjne zapalenie prostaty

Za nawet 80% przypadków bakteryjnego zapalenia odpowiadają bakterie Escherichia coli, które naturalnie występują w jelitach. Świadczy to tym jak ważną rolę w przeciwdziałaniu tej dolegliwości odgrywa higiena osobista.

Łagodny przerost prostaty

Prostata powiększa się wraz z wiekiem, przyczyny tego zjawiska nie zostały wyjaśnione, ale uważa się że mają związek ze spadkiem stężenia najważniejszego męskiego hormonu – testosteronu. Andropauza (męska menopauza) i łagodny przerost prostaty dotykają co drugiego mężczyznę po 50 roku życia. 

Objawy przerostu prostaty

Głównym objawem przerostu prostatykłopoty z oddawaniu moczu.

  • Trudność w inicjacji i zakończeniu sikania. Słaby lub przerywany strumień moczu albo kropelkowe oddawanie moczu. Proces oddawania moczu jest istotnie wydłużony.
  • Częstomocz – częste oddawanie małych ilości moczu, oddawanie moczu w nocy (nykturia).
  • Naglące uczucie parcia na mocz.
  • Uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza.
  • Ból podczas oddawania moczu.

Z czasem symptomy mogą się nakładać i ulegać nasileniu, niekiedy prowadząc do zatrzymania moczu. Jeżeli naturalny odpływ moczu z pęcherza nie nie jest możliwy to konieczne jest cewnikowanie pęcherza moczowego z pomocą np. cewnika Foleya

Trudności w oddawaniu moczu nie muszą oznaczać problemów z prostatą

Problemy z mikcją nie muszą być związane z prostatą czy w ogóle z układem moczowym. Np. zaparcie również  może powodować ucisk na układ moczowy i problemy z oddawaniem moczu. Wtedy pomocna okaże się lewatywa. Kamica nerkowa, pęcherz nadreaktywnwy, infekcja, nowotwór to przykłady innych schorzeń urologicznych, które mogą powodować zastój moczu. Dlatego problemów z oddawaniem moczu nie wolno lekceważyć – konieczna jest konsultacja z urologiem.

Badanie prostaty per rectum

Mężczyźni po 40 roku życia powinni odbywać kontrolne wizyty u urologa (raz w roku). Rozrost stercza może postępować bezobjawowo przez lata, a wczesne rozpoznanie łagodnego przerostu prostaty może uchronić przed rakiem. Problemy z oddawaniem moczu u mężczyzn mogą wskazywać na konieczność pilnego badania gruczołu krokowego. 

Tylna część prostaty sąsiaduje z odbytnicą co umożliwia jej badanie palpacyjne przez odbyt. Kontrola prostaty odbywa się w pozycji stojącej, łokciowo-kolanowej lub leżąc na boku z podwiniętymi do klatki piersiowej kolanami. Do badania używane są jednorazowe rękawiczki (zmniejszają ryzyko infekcji) oraz żel, który ułatwia poślizg (czasami z dodatkiem substancji znieczulającej) i poprawia komfort pacjenta. Podczas badania palcem urolog ocenia wielkość, kształt i konsystencję gruczołu krokowego. Najczęściej równolegle z badaniem per rectum przeprowadzane jest badanie USG (pęcherz musi być wypełniony). Po badaniu fizykalnym i obrazowym lekarz może zlecić badania laboratoryjne krwi (pobranie krwi w domu) i moczu. 

badanie prostaty

Masaż prostaty

Niektórzy uważają, że masaż prostaty wykonywany przez odbyt może łagodzić dolegliwości związane z zapaleniem tego gruczołu (np. ułatwić oddawanie moczu). Masaż jest metodą manualną dlatego brakuje badań naukowych mogących jednoznacznie potwierdzić lub zaprzeczyć tej teorii. Jednocześnie w przeiegu ostrego zapelania stercz może być dotkliwy dlatego jego masaż jest przeciwwskazany. Poniżej przedstawiam niektóre argumenty zwolenników masażu prostaty.

  • Manualna stymulacja stercza łagodzi napięcie mięśniowe przez co zmniejsza ból.
  • Masaż prostaty ułatwia oddawanie moczu lub ejakulację.
  • Masowanie stercza poprawia cyrkulację krwi.
  • Rozmasowanie wzrusza biofilm bakteryjny będący źródłem infekcji przez co ułatwia jego penetrację antybiotykom. 

Masaż prostaty w celach medycznych jest kontrowersyjny ze względu na stosowanie tej techniki do celów erotycznych. Prostata jest unerwiona (wrażliwa), dlatego jej stymulacja może być przyjemna dla nektórych mężczyzn. Masowane stercza może wiązać się z powikłaniami – np. krwawienie na które narażone są szczególnie osoby z hemoroidami (żylaki odbytu).

Leczenie łagodnego przerostu prostaty

W lżejszych przypadkach poprawę może przynieść zmiana stylu życia. Przy bardziej nasilonych objawach możliwe jest leczenie farmakologiczne (poprawa na poziomie 80) lub chirurgiczne. Wskazaniem do zabiegu z reguły są duże zmiany w obrębie stercza, bardzo nasilone objawy lub bezskuteczność leczenia farmakologicznego.  

Leki na przerost gruczołu krokowego

W leczeniu stosuje się substancje na nadciśnienie tętnicze, które zmniejszają napięcie mięśni gładkich wyścielających również układ moczowy i ułatwiają mikcję. Inna grupa leków to inhibitory 5-α-reduktazy spowalnające przekształcanie testosteronu w jego aktywniejsza formę (dihydrotestosteron), której nadiar powoduje łysienie (łysienie androgenowe) i przerost prostaty. Ciekawostką wśród leków stosowanych na łagodny przerost prostaty jest substancja na zaburzenia erekcji o nazwie tadalafil (Cialis), której prekursorem jest słabszy i mniej trwały sildenafil (np.Viagra).