Cewnik Foleya (Foley’a) jest najpopularniejszym cewnikiem pęcherzowym wykorzystywanym w urologii. Służy do opróżniania pęcherza moczowego. Charakterystycznym elementem jego budowy jest balon, który zapobiega wypadnięciu cewnika z pęcherza. Cewnik Foleya może być wykonany z lateksu lub silikonu, czasami z dodatkiem bakteriostatycznego srebra. Interwał wymiany cewnika wynosi od 2 do 4 tygodni. Wydłużanie czasu zmiany cewnika zwiększa ryzyko rozwoju infekcji bakteryjnej. Pacjent z cewnikiem założonym na stałe powinien szczególnie dbać o higienę osobistą żeby zapobiec zakażeniu pęcherza. Cewnikowanie w celach higieniczno-opiekuńczych nie jest zalecane ze względu na ryzyko powikłań. U chorych ze stałą niemożnością opróżnienia pęcherza coraz popularniejsze jest samodzielne cewnikowanie przerywane.
Do czego służy cewnik Foleya
Podstawowym przeznaczaniem cewnika Foleya jest udrożnianie cewki moczowej w związku z zatrzymaniem moczu. Zjawisko to polega na niemożności całkowitego opróżnienia pęcherza w sposób samodzielny. Zatrzymanie moczu częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet, rośnie wraz z wiekiem i powiązane jest ze starzeniem się gruczołu krokowego (łagodny przerost prostaty). Cewnik Foleya stosowany jest do ciągłego/przewlekłego cewnikowania pęcherza moczowego.
Płukanie pęcherza za pomocą trójdrożnego cewnika Foleya ułatwia usuwanie skrzepów krwi zapychających moczowód podczas krwiomoczu dzięki czemu możliwy jest odpływ uryny. Na oddziałach ginekologiczno-położniczych cewnik Foleya stosowany jest przede wszystkim do mechanicznej preindukcji porodu – przyspiesza dojrzewanie szyjki macicy.
Od czego zależy częstotliwość wymiany cewnika
Jak często wymieniać cewnik? Wymiany cewnika Foleya dokonujemy zgodnie z instrukcją konkretnego produktu. Trwałość cewnika zależy od tego, z jakiego materiału jest on wykonany. Ogólna zasada mówi, że cewniki zrobione z lateksu wymienia się, nie rzadziej niż co 14 dni a cewniki silikonowe mogą być stosowane maksymalnie przez 30 dni. Niektórzy producenci gwarantują trwałość cewników silikonowych nawet do 60 dni, jednak aktualnie uważa się, że wymiana cewnika rzadziej niż co 30 dni zwiększa ryzyko infekcji. Cewniki silikonowe mogą być pokryte dodatkową powłoką z jonami srebra. Srebro ma za zadanie spowolnić rozwój biofilmu na cewniku. Biofilm, który odkłada się na ściankach drenu zbudowany jest ze złuszczających się komórek nabłonka, śluzu i bakterii. Powstawanie biofilmu jest naturalnym procesem, który skraca żywotność cewnika, grozi zatkaniem światła drenu i zakażeniem (przeczytaj – dlaczego cewnik się zapycha, a mocz cieknie bokiem).
Wydłużenie interwału wymiany cewnika wbrew zaleceniom producenta prowadzi do zakażenia układu moczowego (ZUM). W skrajnych przypadkach może doprowadzić do „sklejenia” drenu ze ścianą cewki. Wówczas wymiana cewnika jest bolesna, grozi krwawieniem.
W praktyce dość często zdarza się, że cewniki muszą być wymienione przed upływem terminu ich ważności ze względu na utratę drożności.
Zapobieganie infekcjom u osób z cewnikiem
U pacjentów cewnikowanych nie stosujemy antybiotykoterapii profilaktycznej gdyż prowadzi ona do antybiotykooporności. Obecność bakterii w moczu (bakteriuria, bakteriomocz) bez dolegliwości bólowych lub gorączki nie jest wskazaniem do antybiotykoterapii. Rozwojowi zakażenia zapobiegają odpowiednia higiena osobista i systematyczna wymiana cewnika.
Bakteriurii nie wolno jednak lekceważyć – należy wnikliwie obserwować ewentualny rozwój objawów u pacjenta. Zakażenie układu moczowego może być szczególnie niebezpieczne dla osób starszych.
Pielęgnacja chorych z cewnikiem Foleya
Osoba z założonym cewnikiem musi dbać o higienę osobistą – łącznie z dezynfekcją ujścia cewki moczowej. Do higieny okolic intymnych nie należy stosować preparatów zawierających alkohol gdyż działają drażniąco na błony śluzowe. Osoby z cewnikiem powinny dużo pić, przepływ moczu zapobiega zatykaniu cewnika. Kroplówki pomagają w utrzymaniu drożności cewników pęcherzowych u pacjentów, którzy mają trudności w przyjmowaniu płynów drogą pokarmową. Worek na mocz, powinien być wymieniany co 2 –3 dni.
Cewnikowanie mężczyzn i kobiet
Założenie cewnika Foleya u mężczyzny jest trudniejsze niż u kobiety. Męska cewka moczowa liczy około 18 cm długości, podczas gdy żeńska 5 cm. Dodatkowo męska cewka moczowa przechodzi obok gruczołu krokowego (stercz, prostata), którego przerost może utrudniać zabieg cewnikowania pęcherza. Istotnym krokiem podczas zakładania cewnika jest nawilżenie cewki moczowej za pomocą specjalistycznego żelu. Poślizg zmniejsza dyskomfort pacjenta podczas zabiegu oraz ogranicza ryzyko uszkodzenia cewki i krwawienia. Żele do cewnikowania zawierają dodatkowo substancję znieczulającą i antybakteryjną. Urazy cewki moczowej mogą prowadzić do zwężenia jej światła, co może utrudniać późniejsze cewnikowanie. Obecność cewnika założonego przez cewkę uniemożliwia aktywność seksualną szczególnie mężczyznom.
Zakładanie cewnika Foleya – zabieg
Cewnikowanie pęcherza jest zabiegiem inwazyjnym. Zabieg przeprowadzany jest z zachowaniem aseptyki. Pielęgniarka rozpoczyna od zdezynfekowania ujścia cewki moczowej za pomocą specjalnego płynu. Taki antyseptyk nie zawiera alkoholu i nie podrażnia delikatnych okolic intymnych. Następnie przygotowywane są jałowe i jednorazowe materiały – cewnik i żel. Specjalistyczne żele do cewnikowania zapewniają nawilżenie (poślizg), znieczulenie i zapobiegają zakażeniu. Poślizg ułatwia cewnikowanie i zmniejsza ryzyko mechanicznego podrażnienia cewki. Na końcu napełniany jest balon, który utrzymuje cewnik w ciele pacjenta. Do wypełnienia balonu stosowany jest glicerol, rzadziej sól fizjologiczna (0,9% NaCl).
Ujście cewnika można połączyć z workiem do zbiórki moczu. Taki worek umieszczamy poniżej pęcherza – żeby ułatwić grawitacyjne opróżnienie pęcherza i zapobiec jego cofaniu. Osoby chodzące mogą mocować worek np. na udzie. Chorym leżącym przymocowujemy worek do ramy łóżka, poniżej materaca. Ujście cewnika można również zabezpieczyć za pomocą korka – wtedy pacjent opróżnia pęcherz chodząc do toalety.
Cewnik dwudrożny i trójdrożny – budowa cewnika Foleya
Najczęściej stosowany jest dwudrożny cewnik Foleya, który służy do mechanicznego opróżniania pęcherza. W takim urządzeniu jeden z kanałów przeznaczony jest do odprowadzania moczu, a drugi do napełnienia balonu. Balon kotwiczy cewnik w pęcherzu moczowym – zapobiega jego wysunięciu. Dzięki temu cewnik może pozostawać w ciele chorego przez dłuższy czas a pacjent może się w miarę swobodnie poruszać.
Trójdrożny cewnik Foleya posiada dodatkowy, trzeci kanał umożliwiający płukanie pęcherza. Ten rodzaj cewnika jest bardzo pomocny np., kiedy występuje krwawienie z pęcherza, wówczas z jego pomocą można usunąć skrzepy. Dwudrożny cewnik uległby szybkiemu zatkaniu przez skrzepy, co uniemożliwiłoby pacjentowi oddawanie moczu.
Przeczytaj artykuł na temat budowy, rozmiarów i zasady działania cewników Foleya.
Cewnikowanie pęcherza w celach opiekuńczo-higienicznych
Cewniki pęcherzowe nie są zalecane, jako środek ułatwiający opiekę nad pacjentem leżącym w domu opieki ze względu na ryzyko rozwoju zakażenia. Do celów opiekuńczo-higienicznych lepsze są nieinwazyjne cewniki zewnętrzne (uridony). Uridon zakładany jest na penisa podobnie jak prezerwatywa. Niestety stosowanie uridonów ograniczone jest do mężczyzn.
Na zdjęciu widoczny jest cewnik zewnętrzny wsunięty na palec.
W niektórych przypadkach założenie cewnika pęcherzowego u starszej, ale niesamodzielnej osoby może być uzasadnione. Zdarza się, że głównym opiekunem starszej osoby leżącej jest współmałżonek w podobnym wieku, który nie ma siły na częste zmiany pampersa. Leżenie w mokrej pielusze grozi rozwojem odleżyn, aby temu zapobiec można rozważyć cewnikowanie na stałe.
Cewnikowanie przerywane – alternatywa dla cewnika Foleya
Ze względu na niską ilość powikłań, coraz powszechniejsze staje się cewnikowanie przerywane. Czyli cewnik nie jest zakładany na stałe. Warto podkreślić, że np. po 5 latach stałego cewnikowania istotnie rośnie ryzyko rozwoju nowotworu pęcherza. W przypadku cewnikowania przerywanego pacjent (samocewnikowanie) lub jego opiekun wykonują cewnikowanie 1 – 2 razy dziennie w celu opróżnienia pęcherza. Pomiędzy cewnikowaniami pacjenci mogą oddawać mocz w sposób naturalny. Niepełne opróżnianie pęcherza prowadzi do zakażenia układu moczowego. Ta metoda zasługuje na uwagę szczególnie ze strony pacjentów, którzy „nie dosikują”.
Czyste przerywane samocewnikowanie jest prostsze dla mężczyzn – ze względu na budowę anatomiczną ujście cewki jest oddalone od tułowia. Kobiety czasami muszą wspomagać się lusterkiem żeby odnaleźć cewkę moczową. Przeszkolony opiekun poradzi sobie z cewnikowaniem niezależnie od płci pacjenta.
Cewnikowanie pęcherza moczowego w warunkach domowych
Założenie cewnika Foleya można przeprowadzić w domu pacjenta. Taka forma pomocy jest bardzo wygoda zarówno dla pacjenta jak i jego opiekunów. Wykonanie zabiegu warto jest powierzyć doświadczonej pielęgniarce – zabieg musi być wykonany z zachowaniem zasad aseptyki, a przeprowadzenie cewnika przez prostatę może być trudne. Pomoc w założeniu cewnika w domu można uzyskać tu – cewnikowanie pęcherza Gdynia.
