Kategoria: endokrynologia

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Nadwaga lub otyłość dotyka ponad 20% polskiej populacji i stanowi duże wyzwanie dla zdrowia publicznego na całym świecie. Jest to choroba przewlekła bez tendencji do samoistnego ustępowania, objawia się przerostem tkanki tłuszczowej, zagraża zdrowiu lub życiu. Otyłość negatywnie wpływa na samoocenę oraz grozi rozwojem wielu chorób somatycznych np. cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca. Podstawowym orężem do walki z nadmiernymi kilogramami jest deficyt kaloryczny, który jest wypadkową diety i aktywności fizycznej. Dietoterapia, trening, psychoterapia (klasyczne metody leczenia otyłości) są nieskuteczne w przypadku pacjentów, którzy nie doświadczają uczucia sytości i w związku z tym przyjmują nadmierne ilości pokarmu. Gdy na platformie TikTok Elon Musk pochwalił się świetną sylwetką (schudł 13 kg), którą uzyskał za pomocą preparatu zawierającego jeden z analogów GLP-1 – semaglutyd, wywołujący sytość to lek ten praktycznie zniknął z aptek na całym świecie. Farmakologiczne leczenie otyłości stanowi mniej inwazyjną alternatywę dla operacji bariatrycznych. 

Co to jest i jak działa GLP-1

GLP-1 (Glukagonopodobny peptyd 1) jest naturalnym, krótko działającym hormonem peptydowym wydzielanym przez komórki nabłonka jelitowego w odpowiedzi na spożyty pokarm. GLP-1 stymuluje błyskawiczne wydzielanie insuliny, równolegle hamuje wydzielanie glukagonu oraz hamuje perystaltykę (spowalnia opróżnianie żołądka). W ten sposób endokrynnie obniżany jest poziom glukozy we krwi oraz mechanicznie zmniejszone jest przyjmowanie pokarmu. 

Reasumując GLP-1 jest biochemicznym bezpiecznikiem układu pokarmowego, który sygnalizuje organizmowi, że właśnie zjedzony został posiłek, należy zagospodarować pobrane substancje odżywcze i wstrzymać się z dalszym przyjmowaniem pokarmu. 

Farmakologiczne leczenie otyłości na razie poza zarejestrowanymi wskazaniami 

W Polsce analogi (agoniści) receptora GLP-1 stosowane są jako leki drugiego rzutu w leczeniu cukrzycy (hiperglikemii) typu II. Związki te naśladują naturalne działanie ludzkich hormonów jelitowych. Od 2005 roku, kiedy na świecie pojawiły się preparatu oparte o GLP-1 zaobserwowano, że leki te poza normalizacją stęzenia glukozy bez ryzyka niedocukrzenia (hipoglikemii) wpływają również na zmniejszenie masy ciała i poprawę profilu lipidowego. W tym miejscu należy wskazać, że otyłość jest główną przyczyną cukrzycy typu II i insulinooporności, a 90% przypadków otyłości wynika z dodatniego bilansu energetycznego (otyłość prosta). Wykazano, że analogi GLP-1 nie obniżają poziomu glukozy u osób bez hiperglikemii i od niedawna stosowane są do leczenia otyłości oraz poniekąd jako profilaktyka cukrzycy. 

Na dzień dzisiejszy w Polsce analogi GLP-1 zarejestrowane są jedynie ze wskazaniem do leczenia cukrzycy. Stosowanie hormonów jelitowych w leczeniu otyłości jest poza rejestracyjnym stosowaniem leku tzw. “off-label”. Szeroka grupa pacjentów czeka, aż producent zarejestruje lek ze wskazaniem do leczenia otyłości co otworzy drogę do potencjalnej refundacji leku. Działania takie mogłoby w przyszłości obniżyć ilość zachorowań na cukrzycę. Specjaliści sugerują, że być może w przyszłości osoby z otyłością będą przyjmowały te leki przez całe życie tak jak w przypadku cukrzycy.  

Skuteczność i działania niepożądane analogów GLP-1

Analogi GLP-1 są skuteczne w monoterapii lub terapii skojarzonej cukrzycy. W leczeniu otyłości najskuteczniejsze są u pacjentów z wyższą nadwagą, ale z nieznanych przyczyn nie działają na około 20% populacji, dla której alternatywą w walce z otyłością pozostają operacje bariatryczne (klasyczne metody leczenia otyłości wykazują 5% skuteczność). Najczęstsze działania niepożądane leków opartych na agonistach GLP-1 to dolegliwości ze strony układu pokarmowego nudności i wymioty, biegunka czy ból brzucha. Stosunkowo często mogą występować zaparcia, odczyn w miejscu wkłucia, odwodnienie (kroplówka nawadniająca). Ciężkie reakcje anafilaktyczne lub zapalenie trzustki występują bardzo rzadko. Trwa dyskusja na temat wpływu GLP-1 na ryzyko rozwoju raka trzustki, aktualne metaanalizy wykluczają taką możliwość. 

Jakie leki zawierają analogi GLP-1

Semaglutyd (Ozempic, Rybelsus), dulaglutyd (Trulicyty), liraglutyd (Saxenda, Victoza). Preparaty do wstrzyknięć podskórnych wydają się być skuteczniejsze od tabletek. Tabletki przyjmuje się raz dziennie a zastrzyki w zależności od preparatu raz na tydzień lub raz dziennie. Wszystkie leki z tej grupy wydawane są na receptę. 

Analogi GLP-1 w leczeniu cukrzycy i otyłości

mgr pielęgniarstwa Agnieszka Staniszewska

Testosteron należy do grupy androgenów i występuje zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. Jest jednak głównym hormonem płciowym mężczyzn (z Greckiego przedrostek andr oznacza męski). Poziom testosteronu jest w przybliżeniu dziesięciokrotnie wyższy u mężczyzn niż u kobiet. W pierwszej kolejności testosteron odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie męskiego układu rozrodczego. Z kolei anaboliczne właściwości testosteronu kształtują męską aparycję – zwiększona masa mięśniowa i kostna, owłosienie oraz niski głos – tzw. drugorzędowe cechy płciowe. Dlatego testosteron i pozostałe androgeny określane są mianem hormonów maskulinizujących, wirylizujących. Produkcja testosteronu spada z wiekiem, a rosnąca świadomość zdrowotna mężczyzn powoduje wzrost popularności zastrzyków z testosteronu, które podtrzymują ich dobrostan fizyczny i psychiczny. Nielegalne stosowanie androgenów jako środków dopingujących przez sportowców spowodowało, że testosteron niesłusznie bywa źle postrzegany.   

Testosteron i męski układ płciowy

Głównym źródłem testosteronu są jądra, w mniejszym stopniu produkują go również nadnercza, a u kobiet jajniki. Testosteron stymuluje produkcję plemników (męskie komórki rozrodcze). Ponadto testosteron reguluje funkcje prostaty, która pełni rolę przełącznika pomiędzy procesem oddawania moczu (mikcja) a wytryskiem (ejakulacja). Prostata wytwarza również płyn wchodzący w skład nasienia (sperma), będącego nośnikiem dla plemników. U mężczyzn hormon ten jest stosowany do leczenia między innymi:

  • hipogonadyzmu, 
  • opóźnionego dojrzewania, 
  • impotencji,
  • zaburzeń spermatogenezy. 

Stężenie testosteronu wykazuje dobowe wahania i jest najwyższe w godzinach porannych (4:00 – 8:00), występując zbieżnie z tzw. porannym wzwodem (erekcja). Spadek stężenia testosteronu koreluje z wiekiem. 

Rola męskich hormonów płciowych u kobiet

Znaczenie androgenów w kobiecym organizmie nie zostało dotychczas dobrze zbadane. Uważa się, że testosteron wpływa na popęd seksualny, funkcjonowanie układu rozrodczego i mineralizację kości u kobiet. Wykazano korelację pomiędzy zbyt wysokim stężeniem testosteronu a zaburzeniami menstruacji, płodności i rozwojem policystycznych jajników (PCOS). Testosteron jest stosowany jako lek w raku piersi.

Androgeny i doping

Testosteron wykazuje silne działanie anaboliczne, dlatego był wykorzystywany jako środek dopingujący również przez kobiety. Testosteron zwiększa masę mięśni szkieletowych i wytrzymałość fizyczną, ale równocześnie może powodować szereg działań niepożądanych. Androgeny powodują rozwój męskich cech fizycznych u kobiet, w szczególności wzrost owłosienia (hirsutyzm). Dodatkowo u obu płci testosteron może powodować trądzik i uszkodzenia wątroby (hepatotoksyczność). Niekiedy testosteron powoduje patologiczny wrost ilości czerwonych krwinek (czerwienica, nadkrwistość) oraz zwiększa agregację płytek krwi przez co zwiększa ryzyko zakrzepowo – zatorowe. Charakterystycznymi objawami czerwienicy są: osłabienie, bóle głowy, zaburzenia widzenia i słuchu, świąd skóry, bóle brzucha wywołane powiększeniem śledziony.  Nadmiar testosteronu może powodować przerost tkanki gruczołowej piersi u mężczyzn – ginekomastia. Za to zjawisko odpowiada biochemiczna przemiana (aromatyzacja) testosteronu w damski hormon z grupy estrogenów.

Hormonalna terapia zastępcza u mężczyzn

Najwyższy poziom testosteronu u mężczyzn występuje pomiędzy 20 a 35 rokiem życia. Póżniej, wraz z wiekiem jego produkcja spada. Przełom występuje około 50 roku życia, wówczas niektórzy mężczyźni mogą zaobserwować spowolnienie metabolizmu – spadek masy mięśniowej i wzrost tkanki tłuszczowej. Mogą się również pojawić problemy z przerostem prostaty i erekcją. Czasami obniżeniu ulegają również samopoczucie i libido. Spadek poziomu testosteronu jest czynnikiem ryzyka cukrzycy, osteoporozy, zespołu metabolicznego i chorób układu naczyniowego. Żeby kontrolować przebieg męskiego klimakterium (andropauza) coraz częściej stosowana jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ). Opiera się ona na podawaniu testosteronu w zastrzykach domięśniowych żeby uzupełnić jego niedobory. Aktualnie trwa dyskusja na temat potencjalnych zysków i strat jakie może przynieść stosowanie HTZ w andropauzie. W literaturze można znaleźć sprzeczne dane na temat wpływu testosteronu na rozwój raka prostaty. 

Jaki jest prawidłowy poziom testosteronu?

Testosteron jest hormonem steroidowym – słabo rozpuszcza się w roztworach wodnych. Dlatego w osoczu krwi większość tego hormonu pozostaje związana z białkami – albuminą i wyspecjalizowaną w tym celu globuliną – SHBG (Sex hormone-binding globulin). Niewielka frakcja testosteronu występuje w wolnej postaci – fTST (free testosterone). Żeby oznaczyć poziom testosteronu trzeba pobrać krew. Norma testosteronu zależy od metody oznaczenia – każdorazowo trzeba sprawdzić wartości referencyjne podane przez laboratorium. U mężczyzn całkowity poziom testosteronu (TT) waha się na poziomie od 250 – 1000 ng/dl, dla kobiet zakres ten wynosi 15 – 70 ng/dl.

Jak podnieść poziom testosteronu?

Suplementy (np. witaminy z grupy B, witamina C, cynk, magnez, zioła) najczęściej okazują się nieskuteczne i nie podnoszą poziomu testosteronu. Z reguły skuteczniejsza jest zmiana trybu życia – aktywność fizyczna, zrzucenie nadmiernych kilogramów, rezygnacja z używek i prawidłowa ilość snu. Duże niedobory testosteronu wymagają leczenia zastrzykami.